Basit Lipidler sayfasının kaynağını görüntüle

<span id="basit-lipidler-terpen-ve-prostaglandinlerin-yapısal-sanatı-ve-biyolojik-nizamdaki-rolleri"></span>
= '''Basit Lipidler: Terpen ve Prostaglandinlerin Yapısal Sanatı ve Biyolojik Nizamdaki Rolleri''' =

<span id="giriş"></span>
== '''Giriş''' ==

Canlı sistemlerin temel yapı taşlarını oluşturan molekül sınıfları arasında lipidler, ortak bir kimyasal soyağacından ziyade, suda çözünmeme gibi ortak bir fiziksel özellik etrafında toplanan heterojen bir gruptur.1 Bu temel özellik, onların biyolojik sistemlerdeki rollerini de şekillendirir. Trigliseridler formunda verimli birer enerji deposu olarak hizmet ederken, fosfolipidler ve steroller formunda hücrelerin ve organellerin sınırlarını belirleyen zarların temel yapısal bileşenleri olarak görev yaparlar. Bununla birlikte, lipid ailesinin bazı üyeleri, bu yapısal ve depolama rollerinin ötesine geçerek, hücreler ve dokular arasında hassas mesajları taşıyan sinyal molekülleri olarak işlev görürler. Bu geniş ve işlevsel olarak çeşitli aile içerisinde, yapısal zenginlikleri ve biyolojik rollerindeki hassasiyet ile öne çıkan iki sınıf bulunmaktadır: Terpenler ve Prostaglandinler. Bu rapor, söz konusu iki “basit lipid” sınıfının moleküler mimarisini, biyosentetik yollarla nasıl inşa edildiklerini ve canlı sistemlerdeki karmaşık ve düzenli işleyişe ne şekilde katkıda bulunduklarını güncel bilimsel bulgular ışığında incelemeyi amaçlamaktadır. Bu inceleme, moleküler düzeyde sergilenen nizam, sanat ve gayenin anlaşılmasına yönelik bir zemin teşkil edecektir.

<span id="bilimsel-açıklama-ve-güncel-bulgular"></span>
== '''Bilimsel Açıklama ve Güncel Bulgular''' ==

<span id="terpenler-tabiatın-koku-ve-şifa-kütüphanesi"></span>
=== '''Terpenler: Tabiatın Koku ve Şifa Kütüphanesi''' ===

<span id="temel-kavramlar-izopren-biriminden-sanatlı-yapılara"></span>
==== '''Temel Kavramlar: İzopren Biriminden Sanatlı Yapılara''' ====

Terpenler, bitkiler başta olmak üzere birçok canlı aleminde üretilen, 50.000’den fazla farklı yapı içeren devasa bir doğal ürün sınıfıdır.3 Bu baş döndürücü çeşitliliğin temelinde, “izopren” adı verilen tek bir beş karbonlu (C5) yapı taşının bulunması, son derece verimli bir inşa prensibine işaret eder. Terpenlerin inşasında, bu C5 birimlerinin genellikle baş-kuyruk düzeninde bir araya getirilmesini esas alan “izopren kuralı” işlemektedir.6 Sistem, on binlerce farklı ürün için on binlerce farklı başlangıç maddesine ihtiyaç duymaz. Bunun yerine, tek ve basit bir yapı taşı olan izopren birimini kullanarak, kombinatoryal bir strateji ile neredeyse sınırsız bir fonksiyonel çeşitlilik meydana getirir. İzopren birimlerinin sayısı (n=2, 3, 4, 6…) ve uzamsal düzenlenişleri (doğrusal, halkalı) değiştirilerek, kullanılan hammadde miktarındaki doğrusal bir artışa karşılık, üretilen sonuçlarda üssel bir artış gözlemlenir. Bu durum, bilginin veya sanatın hammaddenin kendisinde (izopren) değil, o hammaddeyi belirli kurallar dahilinde birleştiren ve düzenleyen süreçlerde bulunduğunu gösterir. Bu ilke, minimal başlangıç karmaşıklığından maksimal fonksiyonel çeşitliliğin nasıl üretildiğine dair derin bir model sunar.

Aşağıdaki tablo, bu kombinatoryal ekonominin nasıl işlediğini ve basit birimlerin eklenmesiyle tamamen yeni molekül sınıflarının ve işlevlerin nasıl ortaya çıktığını özetlemektedir.

'''Tablo 1: Başlıca Terpen Sınıflarının Özellikleri ve Örnekleri'''

{| class="wikitable"
|-
! style="text-align: left;"| Sınıf
! style="text-align: left;"| İzopren Birimi (n)
! style="text-align: left;"| Karbon Sayısı
! style="text-align: left;"| Örnek Moleküller
! style="text-align: left;"| Kaynak ve Biyolojik Rolü
|-
| style="text-align: left;"| Monoterpenler
| style="text-align: left;"| 2
| style="text-align: left;"| C10
| style="text-align: left;"| Limonen, Mentol, Pinen
| style="text-align: left;"| Narenciye, nane, çam ağaçları; koku, aroma, böcek kovucu 4
|-
| style="text-align: left;"| Seskiterpenler
| style="text-align: left;"| 3
| style="text-align: left;"| C15
| style="text-align: left;"| Farnesol, Artemisinin
| style="text-align: left;"| Çeşitli bitkiler; anti-enflamatuar, anti-sıtma 6
|-
| style="text-align: left;"| Diterpenler
| style="text-align: left;"| 4
| style="text-align: left;"| C20
| style="text-align: left;"| Taksol (Taxol), Retinol (A Vit.)
| style="text-align: left;"| Porsuk ağacı, havuç; anti-kanser, görme fonksiyonu 7
|-
| style="text-align: left;"| Triterpenler
| style="text-align: left;"| 6
| style="text-align: left;"| C30
| style="text-align: left;"| Skualen, Betulinik asit
| style="text-align: left;"| Köpekbalığı karaciğeri, huş ağacı; Steroid öncülü, anti-kanser 4
|-
| style="text-align: left;"| Tetraterpenler
| style="text-align: left;"| 8
| style="text-align: left;"| C40
| style="text-align: left;"| Beta-karoten, Likopen
| style="text-align: left;"| Havuç, domates; Pigment, antioksidan 4
|-
| style="text-align: left;"| Politerpenler
| style="text-align: left;"| &gt;8
| style="text-align: left;"|
| style="text-align: left;"| Doğal kauçuk
| style="text-align: left;"| Kauçuk ağacı; Endüstriyel hammadde 4
|}

<span id="biyosentez-mekanizmaları-hassas-montaj-yolları"></span>
==== '''Biyosentez Mekanizmaları: Hassas Montaj Yolları''' ====

Terpenlerin inşası için gerekli olan aktive edilmiş izopren birimleri (izopentenil pirofosfat - IPP ve dimetilallil pirofosfat - DMAPP), canlılarda iki ana metabolik yol üzerinden sentezlenir: Mevalonat (MVA) yolu ve Metil Eritriol Fosfat (MEP) yolu.6 Her iki yol da basit şeker moleküllerinden başlayarak, bir dizi hassas enzimatik reaksiyon sonucunda bu temel C5 birimlerini üretir. Biyosentez sürecinin en kritik adımı, bu C5 birimlerinin birleştirilip son şekillerinin verildiği aşamadır. “Terpen sentaz” adı verilen uzmanlaşmış enzimler, bu C5 birimlerini alarak önce doğrusal zincirler halinde birleştirir. Ardından, bu zincirleri son derece spesifik üç boyutlu yapılara katlayarak, halkalaştırarak veya başka modifikasyonlara uğratarak terpenlerin nihai yapısal ve işlevsel kimliğini belirler.9 Her bir terpen sentaz, binlerce olası yapı arasından sadece birini veya birkaçını hassas bir şekilde üretecek şekilde özelleşmiştir.

<span id="güncel-araştırmalar-ve-biyoteknolojik-ufuklar"></span>
==== '''Güncel Araştırmalar ve Biyoteknolojik Ufuklar''' ====

Tıbbi ve endüstriyel olarak büyük değere sahip olan sıtma ilacı artemisinin ve kanser ilacı taksol gibi birçok kompleks terpenin, ait oldukları bitkilerden elde edilmesi son derece verimsiz, maliyetli ve ekolojik olarak sürdürülemez bir süreçtir.11 Bu zorlukların üstesinden gelmek için son yıllarda metabolik mühendislik ve sentetik biyoloji alanlarında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Araştırmacılar, bitkilerdeki terpen sentez yollarını kontrol eden genetik kodları deşifre edip, bu kodları maya (

''Saccharomyces cerevisiae'') veya bakteri (''Escherichia coli'') gibi hızlı üreyen mikroorganizmalara aktarmaktadır.11 Bu genetik olarak yeniden programlanmış mikroorganizmalar, birer “mikrobiyal hücre fabrikası” gibi çalışarak, yenilenebilir şeker kaynaklarından endüstriyel ölçekte, sürdürülebilir ve düşük maliyetli bir şekilde artemisinik asit (artemisinin öncülü) ve ginsenositler gibi değerli terpenleri üretmektedir.11 Bu yaklaşım, nadir bulunan doğal bileşiklere erişimi kolaylaştırmaktadır. Ayrıca, sabinen gibi bazı monoterpenlerin, fosil yakıtlara alternatif olarak gelişmiş biyoyakıt potansiyeli taşıdığı ve bu alandaki araştırmaların devam ettiği bildirilmektedir.11

<span id="prostaglandinler-hücresel-iletişimin-mahalli-habercileri"></span>
=== '''Prostaglandinler: Hücresel İletişimin Mahalli Habercileri''' ===

<span id="temel-kavramlar-ve-biyosentez-kaskadı"></span>
==== '''Temel Kavramlar ve Biyosentez Kaskadı''' ====

Prostaglandinler (PG), hücre zarı fosfolipidlerinden türetilen 20 karbonlu bir yağ asidi olan “araşidonik asit”ten sentezlenen, son derece güçlü biyolojik aktiviteye sahip ve etki alanları genellikle sentezlendikleri bölgeyle sınırlı olan lipid mediyatörlerdir.15 Sentez süreçleri, bir dizi hassas ve sıralı enzimatik adımdan oluşan bir “kaskad” (şelale) reaksiyonu şeklinde işler:

# '''Adım 1 (Serbest Bırakma):''' Hücresel bir uyaran (örneğin doku hasarı, iltihabi sinyal) ile “Fosfolipaz A2” enzimi etkinleştirilir. Bu enzim, hücre zarındaki fosfolipid yapısından araşidonik asidi keserek serbest bırakır ve biyosentez sürecini başlatır.17<br />
# '''Adım 2 (Dönüşüm):''' Serbest kalan araşidonik asit, “Siklooksijenaz” (COX) enzimleri tarafından hemen işlenir. Bu enzimin iki ana formu bulunur: COX-1, çoğu dokuda sürekli olarak aktiftir ve mide mukozasının korunması, böbrek kan akışının düzenlenmesi gibi temel “idame” fonksiyonlarını yürütür. COX-2 ise normalde düşük seviyelerde bulunur ancak iltihap gibi durumlarda üretimi artırılır.17 COX enzimleri, araşidonik asidi halkalı bir yapıya sahip, kararsız bir ara ürün olan Prostaglandin H2’ye (PGH2) dönüştürür.17<br />
# '''Adım 3 (Özelleşme):''' PGH2 molekülü, biyosentez yolunda bir kavşak noktası işlevi görür. Bulunduğu hücre tipine özgü olarak mevcut olan “terminal sentaz” enzimleri (örneğin, Prostaglandin E Sentaz - PGES, Prostaglandin D Sentaz - PGDS) tarafından işlenir. Bu son adım, PGH2’yi, her biri farklı biyolojik etkilere sahip olan spesifik prostaglandinlere (PGE2, PGD2, PGI2 vb.) dönüştürür.17

<span id="fizyolojik-roller-ve-özgül-etki-mekanizmaları"></span>
==== '''Fizyolojik Roller ve Özgül Etki Mekanizmaları''' ====

Prostaglandinler, kan dolaşımına karışıp uzak organları etkileyen klasik hormonların aksine, sentezlendikleri yerin çok yakınında etki gösteren “lokal hormonlar” veya “otakoidler” olarak kabul edilir.16 Etkilerini, hedef hücrelerin yüzeyinde bulunan ve G-protein kenetli reseptörler (GPCRs) olarak bilinen özgül alıcılara bağlanarak gösterirler.20 Bu sistemin en dikkat çekici yönlerinden biri, hiyerarşik ve bağlama dayalı bir kontrol mekanizması sergilemesidir. Biyolojik “emir” veya “anlam”, sinyal molekülünün (prostaglandin) kendisinde içkin değildir; molekül yalnızca bir habercidir. Bilgi, alıcı tarafından, yani hücre yüzeyindeki spesifik reseptör tarafından yorumlanır. Örneğin, Prostaglandin E2 (PGE2) için EP1, EP2, EP3 ve EP4 olmak üzere dört farklı reseptör alt tipi bulunur.22 Aynı PGE2 molekülü, bağlandığı reseptörün tipine ve o reseptörün bulunduğu hücrenin kimliğine bağlı olarak tamamen zıt etkiler meydana getirebilir. Bir dokuda iltihabı ve ağrıyı tetiklerken 21, başka bir dokuda iltihabı baskılayıcı bir rol oynayabilir.24 Bu çok katmanlı düzenleme, fizyolojik yanıtlarda olağanüstü bir ince ayar yapılmasına olanak tanır ve tek bir sinyalin tüm sistemde farklılaşmamış, genel bir etki oluşturmasını önler.

<span id="güncel-araştırmalar-hastalıkların-moleküler-temellerine-yeni-bakışlar"></span>
==== '''Güncel Araştırmalar: Hastalıkların Moleküler Temellerine Yeni Bakışlar''' ====

Prostaglandinlerin bu karmaşık ve bağlama özgü rolleri, onları birçok hastalığın merkezine yerleştirmekte ve modern tıbbi araştırmalar için önemli hedefler haline getirmektedir.

* '''Ağrı ve İnflamasyonun Ayrıştırılması:''' Geleneksel olarak, non-steroid anti-inflamatuar ilaçların (NSAID’ler) hem iltihabı hem de ağrıyı prostaglandin sentezini engelleyerek tedavi ettiği düşünülürdü. Ancak son araştırmalar, bu iki sürecin moleküler düzeyde birbirinden ayrılabileceğini göstermektedir. Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, periferik sinir sistemindeki Schwann hücrelerinde, PGE2’nin özellikle EP2 reseptörü üzerinden ağrı sinyallerini tetiklediği, iltihap sürecinin ise farklı yollarla düzenlendiği ortaya konmuştur. Bu bulgu, iltihabın doku onarımındaki koruyucu ve faydalı etkilerine müdahale etmeden, sadece ağrıyı seçici olarak hedef alan yeni nesil analjeziklerin geliştirilmesi için önemli bir ufuk açmaktadır.26<br />
* '''Obezite ve Metabolik Hastalıklar:''' Obezite, yağ dokusunda (adipoz doku) kronik, düşük seviyeli bir iltihap ile karakterizedir. Yapılan çalışmalarda, obez bireylerin yağ dokusunda COX-2 enziminin ve dolayısıyla PGE2 seviyelerinin arttığı gözlemlenmiştir. İlk bakışta bu durumun iltihabı körüklemesi beklenebilirken, bulgular PGE2’nin bu patolojik ortamda bir tür telafi edici ve koruyucu rol oynadığını göstermektedir. PGE2’nin, obez yağ dokusunda iltihap ve fibrozis (doku sertleşmesi) ile ilişkili genlerin ifadesini baskıladığı ve aynı zamanda “kahverengileşme” olarak bilinen, enerji harcamasını artıran termojenik mekanizmaları teşvik ettiği bulunmuştur.24 Bu, PGE2’nin metabolik düzenlemedeki karmaşık ve iki yönlü rolünü ortaya koyan önemli bir bulgudur.<br />
* '''Kanser Biyolojisi:''' Prostaglandin sinyal yollarının, özellikle de PGE2 ve onun EP reseptörlerinin, kanser gelişiminde ve ilerlemesinde karmaşık roller oynadığına dair kanıtlar giderek artmaktadır. Bu yolların, tümör hücrelerinin çoğalmasını, anjiyogenezi (tümörün beslenmesi için yeni kan damarları oluşturması) ve metastazı (başka dokulara yayılması) etkileyebildiği gösterilmiştir.20 Bu nedenle, prostaglandin sentezini veya reseptör aktivitesini hedef alan yeni terapötik stratejiler, kanser tedavisi için umut vadeden bir araştırma alanı olarak öne çıkmaktadır.

<span id="kavramsal-analiz"></span>
== '''Kavramsal Analiz''' ==

<span id="nizam-gaye-ve-sanat-analizi"></span>
=== '''Nizam, Gaye ve Sanat Analizi''' ===

Bilimsel veriler incelendiğinde, terpen ve prostaglandinlerin yapılarında ve işleyişlerinde rastgeleliğin ötesinde bir nizam, gaye ve sanat gözlemlenmektedir.

* '''Hassas Biyosentetik Yollar:''' Hem terpenlerin MVA/MEP yolları hem de prostaglandinlerin COX kaskadı, belirli bir son ürünü meydana getirmek üzere sıralı, kontrollü ve hassas bir şekilde işleyen enzimatik reaksiyon zincirleridir. Her bir enzimin, bir önceki adımın ürününü substrat olarak alıp bir sonraki adıma hazırladığı bu düzenli işleyiş, bir üretim bandının nizamını ve verimliliğini sergilemektedir. Süreçteki herhangi bir adımın aksaması, tüm üretimi durdurabilir.<br />
* '''İşlevsel Özgüllük ve İnce Ayar:''' Tek bir molekül olan PGE2’nin, farklı hücrelerdeki farklı reseptörler (EP1-EP4) aracılığıyla iltihabı artırma veya azaltma gibi zıt fizyolojik tepkiler oluşturacak şekilde görevlendirilmiş olması, sistemde olağanüstü bir ince ayarın ve kontrol mekanizmasının varlığına işaret eder. Benzer şekilde, ağrı ve iltihap gibi birbiriyle yakından ilişkili iki sürecin, farklı reseptörler aracılığıyla bağımsız olarak düzenlenebilmesi 26, belirli gayelere hizmet eden, son derece özelleşmiş mekanizmaların varlığını düşündürmektedir.<br />
* '''Yapı-Fonksiyon Sanatı:''' Terpenlerin yapısal çeşitliliği anlamsız bir kalabalık değildir. Taksol molekülünün üç boyutlu geometrisi, hücre iskeletinin bir parçası olan mikrotübüllere kilitlenerek kanser hücrelerinin bölünmesini durduracak şekilde sanatlı bir biçimde tertip edilmiştir.6 Limonenin moleküler yapısı, koku reseptörlerini uyaracak ve böcekleri uzaklaştıracak kimyasal özellikler sergileyecek şekilde inşa edilmiştir.8 Her bir moleküler yapının, belirli bir biyolojik veya ekolojik işlevi en verimli şekilde yerine getirecek şekilde tasarlanmış olması, bir sanat eserindeki form ve fonksiyon bütünlüğünü akla getirmektedir.

<span id="indirgemeci-dilin-eleştirisi-ve-failin-doğru-tespiti"></span>
=== '''İndirgemeci Dilin Eleştirisi ve Failin Doğru Tespiti''' ===

Bilimsel literatürde, süreçleri tanımlamak için “COX enzimi prostaglandin üretir” veya “doğal seçilim, sıtmaya karşı koruma sağladığı için artemisinin molekülünü tercih etti” gibi aktif fiillerin kullanılması yaygındır. Bu ifadeler, karmaşık süreçleri basitleştirmek için kullanışlı birer dilsel kısayol olsa da, felsefi bir nedensellik açıklaması olarak eksik ve yanıltıcıdır. Bir enzim olan COX, kendisi cansız bir protein molekülü iken, belirli bir substratı (araşidonik asit) alıp onu belirli bir ürüne (PGH2) dönüştürme “kararını” nasıl verebilir veya bu “görevi” nereden almıştır? “Doğa kanunu” veya “biyokimyasal süreç” gibi isimlendirmeler, bir olayın ''nasıl'' işlediğini tarif eden kanunların ve mekanizmaların tanımıdır; ancak o kanunları koyan ve süreci işleten asıl Fail’in kim olduğu sorusunu cevaplamazlar. Bu bağlamda, dilin edilgen yapıya (“prostaglandinler, COX enzimleri aracılığıyla sentezlendi”) dönüştürülmesi, faili meçhul bırakmak anlamına gelmez. Aksine, faili cansız maddeye veya soyut süreçlere yanlış bir şekilde atfetme hatasından kaçınmayı sağlayan daha doğru, titiz ve dürüst bir bilimsel yaklaşımdır.

<span id="hammadde-ve-sanat-ayrımı-atomlardan-biyoaktif-habercilere"></span>
=== '''Hammadde ve Sanat Ayrımı: Atomlardan Biyoaktif Habercilere''' ===

Terpenleri ve prostaglandinleri oluşturan temel hammadde, karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) gibi cansız ve herhangi bir hayat, his veya şifa belirtisi taşımayan atomlardır. Bu atomların tek başlarına ne nane kokusu, ne ağrı hissi, ne de iltihap düzenleme gibi özellikleri vardır. Ancak bu basit ve temel hammaddelerden, belirli bir plan ve ölçü dahilinde, tamamen yeni ve hammaddede bulunmayan özelliklere sahip “sanat eserleri” inşa edilmektedir:

* '''Terpenler:''' Cansız C, H ve O atomlarından, sıtma parazitine karşı şifa olan (artemisinin) veya kanserli hücrelerin çoğalmasını durduran (takso) hassas moleküler makineler nasıl inşa edilmiştir?<br />
* '''Prostaglandinler:''' Cansız atom yığınları, nasıl olup da bedenin bir bölgesinde hasar meydana geldiğinde ağrı sinyali üreten, ateşi yükselten veya tam tersi iltihabı yatıştırarak doku onarımına yardımcı olan hassas birer haberci moleküle dönüştürülmüştür?

Bu noktada akla şu sorular gelmektedir: Hammaddede var olmayan bu yeni ve üstün özellikler (şifa, sinyal iletimi, koku, savunma) bu moleküler yapılara nereden gelmektedir? Cansız ve ilimsiz atomların, kendilerinde olmayan bir ilim ve planı takip ederek, belirli bir amaca hizmet eden bu karmaşık ve işlevsel bütünleri meydana getirmesi nasıl açıklanabilir? Bu sorular, hammadde ile ondan yapılan sanat eseri arasındaki derin farkı ve bu farkın kaynağını tefekkür etmeye davet etmektedir.

<span id="sonuç"></span>
== '''Sonuç''' ==

Bu rapor boyunca sunulan bilimsel veriler, basit lipidler olarak sınıflandırılan terpenlerin ve prostaglandinlerin moleküler dünyasında hüküm süren olağanüstü bir nizamı ve sanatı gözler önüne sermektedir. Terpenler özelinde, tek bir basit yapı taşından yola çıkılarak, kombinatoryal bir ekonomi prensibiyle, her biri farklı bir amaca hizmet eden on binlerce molekülden oluşan muazzam bir fonksiyonel kütüphanenin nasıl oluşturulduğu görülmüştür. Prostaglandinler özelinde ise, tek bir haberci molekülün, hücresel bağlama ve reseptör tipine göre zıt görevler üstlenebildiği, hassas ve çok katmanlı bir iletişim ağının nasıl kurulduğu incelenmiştir.

Moleküler düzeyde gözlemlenen bu şaşırtıcı düzen, sanatlı yapılar ve belirli gayelere yönelik işleyiş, cansız atomların ve kör süreçlerin kendi başlarına ortaya koyamayacağı derecede bir ilim, irade ve kudretin varlığına işaret etmektedir. Sunulan bu bilimsel deliller, varlıkların ardındaki sanatı ve o sanatın sahibini akıl gözüyle görmek için birer yol göstermektedir. Bu yoldan ilerleyerek nihai bir sonuca varmak ise, sunulan delilleri kendi aklı ve vicdanı ile tartacak olan okuyucunun şahsi tercihine bırakılmıştır.

<span id="kaynakça"></span>
== '''Kaynakça''' ==

Abbas, F., Ke, Y., Yu, R., Yue, Y., Amanullah, S., Jahangir, M. M., &amp; Fan, Y. (2017). Volatile terpenoids: Multiple functions, biosynthesis, modulation and manipulation by genetic engineering. ''Planta'', ''246''(5), 803–816.

American Dental Association. (n.d.). ''Oral analgesics for acute dental pain''. ADA.org.

Bakhle, Y. S. (2016). Prostaglandin E2 and the EP receptors in immunity and inflammation: An update. ''British Journal of Pharmacology'', ''173''(24), 3466–3473.

Chen, Y., &amp; Zhang, Y. (2025, September 25). ''In quest for better NSAIDs, researchers decouple inflammation from pain''. NYU.

Funk, C. D. (2001). Prostaglandins and leukotrienes: Advances in eicosanoid biology. ''Science'', ''294''(5548), 1871–1875.

Guan, Z., Zhou, Y. J., &amp; Li, L. (2020). Metabolic engineering of Saccharomyces cerevisiae for the production of terpenoids. ''Frontiers in Bioengineering and Biotechnology'', ''8'', 609800.

Hijaz, F., Manthey, J. A., &amp; Brouwer, C. (2016). The role of terpenoids in the plant defense response. ''Journal of Plant Interactions'', ''11''(1), 1–10.

Hussain, T., Gupta, S., &amp; Adhami, V. M. (2022). Prostaglandin signaling in cancer: From tumorigenesis to therapy. ''Cancer Letters'', ''524'', 115421.

Ignea, C., Trikka, F. A., Nikolaidis, A. K., Georgantea, P., Ioannou, E., Loupassaki, S.,… &amp; Makris, A. M. (2019). Efficient production of the monoterpenoid α-pinene in yeast. ''Metabolic Engineering'', ''53'', 1–13.

Kai, Y., Wang, C., &amp; Zhang, Y. (2018). Metabolic engineering of Saccharomyces cerevisiae for the production of artemisinic acid. ''Biotechnology for Biofuels'', ''11''(1), 1–12.

Kunikata, T., Yamane, H., Segi, E., Matsuoka, T., Sugimoto, Y., Tanaka, S.,… &amp; Narumiya, S. (2002). Suppression of allergic inflammation by the prostaglandin E receptor subtype EP3. ''Nature Immunology'', ''3''(6), 537–541.

Lands, W. E. (1979). The biosynthesis and metabolism of prostaglandins. ''Annual Review of Physiology'', ''41'', 633–652.

Li, L., Zhang, Y., &amp; Chen, Y. (2020). Recent advances in microbial production of terpenoids. ''Current Opinion in Biotechnology'', ''65'', 10–17.

Mahizan, N. A., Yang, S. K., Moo, C. L., Song, A. A. L., Chong, C. M., Chong, C. W.,… &amp; Lai, K. S. (2019). Terpenoids as potential anti-inflammatory agents. ''Molecules'', ''24''(12), 2350.

Matsuoka, T., &amp; Narumiya, S. (2007). Prostaglandin receptor signaling in disease. ''TheScientificWorldJournal'', ''7'', 1329–1347.

Morham, S. G., Langenbach, R., Loftin, C. D., Tiano, H. F., Vouloumanos, N., Jennette, J. C.,… &amp; Smithies, O. (1995). Prostaglandin synthase 2 gene disruption causes severe renal pathology in the mouse. ''Cell'', ''83''(3), 473–482.

Murata, T., Ushikubi, F., Matsuoka, T., Hirata, M., Yamasaki, A., Sugimoto, Y.,… &amp; Narumiya, S. (1997). Altered pain perception and inflammatory response in mice lacking prostacyclin receptor. ''Nature'', ''388''(6643), 678–682.

Paddon, C. J., Westfall, P. J., Pitera, D. J., Benjamin, K., Fisher, K., McPhee, D.,… &amp; Keasling, J. D. (2013). High-level semi-synthetic production of the anti-malarial drug artemisinin. ''Nature'', ''496''(7446), 528–532.

Park, J. Y., &amp; Kim, Y. H. (2022). Prostaglandins in allergic airway inflammation. ''Allergy, Asthma &amp; Immunology Research'', ''14''(1), 17–31.

Ricciotti, E., &amp; FitzGerald, G. A. (2011). Prostaglandins and inflammation. ''Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology'', ''31''(5), 986–1000.

Rodrigues, M., &amp; Rodriguez, D. (2022). Prostaglandins in Type 2 inflammation. ''Journal of Immunology'', ''208''(1 Supplement), 52.17.

Smith, W. L., DeWitt, D. L., &amp; Garavito, R. M. (2000). Cyclooxygenases: structural, cellular, and molecular biology. ''Annual Review of Biochemistry'', ''69'', 145–182.

Sun, X., Lin, Y., &amp; Yuan, Y. (2017). Metabolic engineering of Saccharomyces cerevisiae for the production of monoterpenoids. ''Microbial Cell Factories'', ''16''(1), 1–11.

Talman, A. M., Clain, J., Duval, R., &amp; Ariey, F. (2019). Artemisinin resistance: A historical perspective. ''Malaria Journal'', ''18''(1), 1–11.

Tholl, D. (2015). Biosynthesis and biological functions of terpenoids in plants. ''Advances in Biochemical Engineering/Biotechnology'', ''148'', 63–106.

Wang, P., Wei, Y., Fan, Y., &amp; Liu, T. (2015). High-level production of ginsenoside compound K in engineered Saccharomyces cerevisiae. ''Metabolic Engineering'', ''29'', 131–139.

Weaver, B. A. (2014). How Taxol/paclitaxel kills cancer cells. ''Molecular Biology of the Cell'', ''25''(18), 2677–2681.

Wojtunik-Kulesza, K. A., Kasprzak, K., &amp; Ciolino, A. (2019). Biological activity of monoterpenes. ''Natural Product Communications'', ''14''(10), 1934578X1988188.

Yan, Y., Li, X., &amp; Zhang, L. (2014). Metabolic engineering of Saccharomyces cerevisiae for the production of ginsenosides. ''Journal of Industrial Microbiology &amp; Biotechnology'', ''41''(8), 1217–1224.

Yang, S., Liu, C., &amp; Zhang, Y. (2020). Recent advances in the biosynthesis of terpenoids in engineered microorganisms. ''Biotechnology Advances'', ''43'', 107584.

Yuhki, K., Kawabe, J., Fujino, T., Kojima, F., Kashiwagi, H., Takahata, O.,… &amp; Ushikubi, F. (2004). Role of prostanoid receptors in the regulation of inflammatory and immune responses. ''Prostaglandins &amp; Other Lipid Mediators'', ''73''(1-2), 1–14.

Zebec, Z., Rabyk, M., &amp; Brück, T. (2016). De novo biosynthesis of the monoterpene sabinene in the yeast Saccharomyces cerevisiae. ''Biotechnology Letters'', ''38''(10), 1731–1737.

Zhang, Y., Nielsen, J., &amp; Liu, Z. (2014). Metabolic engineering of Saccharomyces cerevisiae for the production of sabinene. ''Metabolic Engineering Communications'', ''1'', 44–50.

<span id="alıntılanan-çalışmalar"></span>
==== '''Alıntılanan çalışmalar''' ====

# Biyokimya-5-LİPİTLER.pdf, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/nurhan.con/135653/Biyokimya-5-L%C4%B0P%C4%B0TLER.pdf<br />
# Biyokimya: Lipidler | PPT - Slideshare, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.slideshare.net/slideshow/biyokimya-lipidler/53764935<br />
# Terpenoid biomaterials - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18476870/<br />
# Terpene - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Terpene<br />
# The Chemical Space of Terpenes: Insights from Data Science and AI - PMC, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9961535/<br />
# Terpenes | Medicinal Chemistry Class Notes - Fiveable, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://fiveable.me/medicinal-chemistry/unit-10/terpenes/study-guide/omgq4DMv8MD0DZEF<br />
# TERPENES : structural classification and biological activities - IOSR Journal, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.iosrjournals.org/iosr-jpbs/papers/Vol16-issue3/Series-1/D1603012540.pdf<br />
# An Overview on Diversity, Structure and Functions of Terpenes, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.longdom.org/open-access/an-overview-on-diversity-structure-and-functions-of-terpenes-103393.html<br />
# Recent Advances in Multiple Strategies for the Synthesis of Terpenes by Engineered Yeast, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.mdpi.com/2311-5637/8/11/615<br />
# Progress in Research on Terpenoid Biosynthesis and Terpene Synthases of Lauraceae Species - MDPI, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.mdpi.com/1999-4907/15/10/1731<br />
# Recent Advances on Feasible Strategies for … - Frontiers, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/bioengineering-and-biotechnology/articles/10.3389/fbioe.2020.609800/full<br />
# Advances in the Biosynthesis of Plant Terpenoids: Models, Mechanisms, and Applications - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12114759/<br />
# Recent advances and multiple strategies for the synthesis of terpenoid fragrances and flavors in model microorganisms - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40681126/<br />
# “Efficient discovery and industrialized manufacture of terpenoids” by Haoming CHI, Liying ER et al. - Bulletin of Chinese Academy of Sciences (BCAS), erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://bulletinofcas.researchcommons.org/journal/vol40/iss1/6/<br />
# Molecular mechanisms underlying prostaglandin E2-exacerbated inflammation and immune diseases - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30926983/<br />
# The Biology of Prostaglandins and Their Role as a Target for Allergic Airway Disease Therapy - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7084947/<br />
# Prostaglandin regulation of type 2 inflammation: From basic biology …, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8843787/<br />
# Prostaglandins: Biological Action, Therapeutic Aspects, and Pathophysiology of Autism Spectrum Disorders - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11854465/<br />
# Prostaglandins - StatPearls - NCBI Bookshelf, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553155/<br />
# Prostaglandin Pathways: Opportunities for Cancer Prevention and Therapy - PMC, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8930508/<br />
# Prostaglandin Receptor Signaling in Disease - Semantic Scholar, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pdfs.semanticscholar.org/05f2/5f64545a4284527ec66d381f470cba15a477.pdf<br />
# Prostaglandin E2-induced inflammation: Relevance of prostaglandin E receptors - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25038274/<br />
# Prostaglandin E2 synthesis and secretion: the role of PGE2 synthases - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16540375/<br />
# Prostaglandin E2 Exerts Multiple Regulatory Actions on Human …, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0153751<br />
# [PDF] Prostaglandins and Inflammation - Semantic Scholar, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.semanticscholar.org/paper/Prostaglandins-and-Inflammation-Ricciotti-FitzGerald/41f0376d3ef076998bfb7d644dd66d66aff853a8<br />
# In Quest for Better NSAIDs, Researchers Decouple Inflammation from Pain - NYU, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://www.nyu.edu/about/news-publications/news/2025/september/nsaids-inflammation-pain.html<br />
# Prostaglandins as modulators of immunity - PubMed, erişim tarihi Eylül 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11864843/