Su: Hayat Molekülü sayfasının kaynağını görüntüle



= '''Hayat Molekülü Olarak Su: Canlılık İçin Tertip Edilmiş Fizikokimyasal Özellikler''' =

== '''Giriş''' ==

Canlılığın bilinen tüm formları, varlıklarını ve devamlılıklarını temel bir moleküle borçludur: su. Gezegenimizin yüzeyinin yaklaşık %70'ini kaplayan ve canlı organizmaların kütlesinin büyük bir bölümünü oluşturan su, basit kimyasal formülüne (H2O) rağmen, kendisini oluşturan atomlarda bulunmayan ve hayatın varlığı için zorunlu olan bir dizi olağanüstü özellik sergilemektedir.1 Bu durum, suyu hem biyolojik hem de jeokimyasal süreçlerin merkezine yerleştirmekte ve bilimsel araştırmanın en temel konularından biri haline getirmektedir.3 Yeryüzündeki yaşamın ortaya çıkışı ve sürdürülebilirliği, suyun bu eşsiz nitelikleriyle doğrudan ilişkilidir.4

Bu rapor, suyun canlılık için vazgeçilmez olan temel fizikokimyasal özelliklerini—kohezyon, adhezyon, yüzey gerilimi, yüksek özgül ısı, evrensel çözücülük ve yoğunluk anormalisi—moleküler düzeyde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu özelliklerin temelindeki mekanizmalar, güncel bilimsel bulgular ışığında açıklanacaktır. Raporun devamında, bu bilimsel verilerin işaret ettiği nizam, gaye ve sanat boyutları, nedensellik zincirinin doğru okunmasına yönelik bir yaklaşımla analiz edilecektir.

== '''Bilimsel Açıklama ve Güncel Bulgular''' ==

Suyun hayati özelliklerinin kökeni, moleküler yapısından kaynaklanan bir nedensellik zinciriyle anlaşılabilir. Bu zincir, molekülün geometrik yapısıyla başlar, bu geometrinin yol açtığı elektriksel kutuplaşma (polarite) ile devam eder, polaritenin mümkün kıldığı moleküller arası hidrojen bağlarının kurulmasıyla ilerler ve nihayetinde bu bağların kolektif bir sonucu olarak ortaya çıkan makroskopik özelliklerle son bulur.

=== '''Temel Kavramlar ve İşleyiş: Suyun Moleküler Mimarisi''' ===

==== '''Moleküler Geometri ve Polaritenin Kökeni''' ====

Bir su molekülü, bir oksijen atomuna iki adet kovalent bağ ile bağlanmış iki hidrojen atomundan meydana gelir.5 Bu yapının en belirleyici niteliği, oksijen atomunun elektronegatifliğinin, yani bağ elektronlarını çekme eğiliminin, hidrojenden çok daha yüksek olmasıdır.7 Bu yüksek elektronegatiflik nedeniyle, oksijen ve hidrojen atomları arasında paylaşılan elektronlar, zamanlarının büyük bir kısmını oksijen çekirdeğine daha yakın bir yörüngede geçirirler. Bu asimetrik elektron dağılımı, molekülün oksijen tarafında kısmi bir negatif yük (δ−) ve hidrojen taraflarında ise kısmi pozitif yükler (δ+) oluşmasına neden olur. Bu kalıcı yük ayrımı, suyun polar bir molekül olarak sınıflandırılmasının temelidir.9

Bu polar karakter, molekülün geometrisi tarafından daha da pekiştirilir. Oksijen atomunun en dış yörüngesinde bulunan ve bağ yapımına katılmayan iki çift elektron, bağ elektronlarını iterek H-O-H bağları arasında yaklaşık 104.5 derecelik bir açı oluşmasını sağlar.5 Bu "bükülmüş" veya "açısal" geometri, pozitif ve negatif yük merkezlerinin molekülün zıt kutuplarında toplanmasını temin eder.8 Eğer su molekülü doğrusal bir yapıya sahip olsaydı, bu dipoller birbirini sıfırlar ve molekül apolar (kutupsuz) olurdu. Dolayısıyla, suyun neredeyse tüm hayati özelliklerinin temelini oluşturan hidrojen bağlarının kurulabilmesi, bu 104.5 derecelik hassas açısal değere bağlıdır.

==== '''Hidrojen Bağlarının Kurulması ve Dinamik Doğası''' ====

Suyun polar yapısı, moleküller arasında özel bir etkileşim türünün ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Bir su molekülünün kısmi pozitif yüklü hidrojen atomu ile komşu bir su molekülünün kısmi negatif yüklü oksijen atomu arasında güçlü bir elektrostatik çekim kuvveti meydana gelir. "Hidrojen bağı" olarak isimlendirilen bu zayıf etkileşim, suyun eşsiz özelliklerinin ardındaki anahtar mekanizmadır.11

Her bir su molekülü, dört yüzlü (tetrahedral) bir geometriye uygun olarak, çevresindeki dört komşu su molekülüyle hidrojen bağı kurma potansiyeline sahiptir.3 Bu bağlar, atomları bir molekül içinde bir arada tutan kovalent bağlardan yaklaşık 20 kat daha zayıftır.12 Bu zayıflık, bağların dinamik bir doğaya sahip olmasını sağlar; sıvı haldeki suda, bir hidrojen bağı ortalama olarak sadece birkaç pikosaniye (saniyenin trilyonda biri) varlığını sürdürür ve sürekli olarak kopup yeniden kurulur.13 Bu kesintisiz bağ kurma ve kopma süreci, suya aynı anda hem akışkanlık hem de şaşırtıcı bir içsel bütünlük (kohezyon) kazandırır. Tek bir hidrojen bağı zayıf olsa da, trilyonlarca molekül arasında eş zamanlı olarak kurulan bu bağların kolektif etkisi, suyu olağanüstü derecede dirençli bir maddeye dönüştürür.

=== '''Hidrojen Bağlarından Doğan Eşsiz Özellikler ve Biyolojik İşlevler''' ===

==== '''Kohezyon ve Yüzey Gerilimi''' ====

Hidrojen bağları, su moleküllerini birbirine sıkıca bağlayarak bir arada tutan bir iç çekim kuvveti oluşturur. Bu kuvvete kohezyon adı verilir.14 Su kütlesinin yüzeyinde bulunan moleküller, alt ve yanlarındaki komşularıyla hidrojen bağları kurarken, üstlerinde hava molekülleriyle daha zayıf bir etkileşime girerler. Bu nedenle yüzeydeki su molekülleri, iç kısımdaki komşularına daha güçlü bir şekilde çekilir. Bu durum, su yüzeyinin gergin bir zar gibi davranmasına yol açar ki bu olguya "yüzey gerilimi" denir.16

Biyolojik sistemlerde kohezyon, suyun bitkilerin ksilem adı verilen taşıma borularında yerçekimine karşı kopmaz bir sütun halinde yüzlerce metre yükseğe taşınmasını mümkün kılar.1 Yüzey gerilimi ise su koşucuları gibi bazı böceklerin su yüzeyinde batmadan yürümesine olanak tanıyarak onlara özel bir ekolojik yaşam alanı sunar.17

==== '''Adhezyon ve Kılcallık''' ====

Suyun polar yapısı, sadece kendi moleküllerine değil, cam veya bitki hücre duvarlarında bulunan selüloz gibi diğer polar veya yüklü yüzeylere de yapışmasını sağlar. Bu farklı moleküller arası çekim kuvvetine adhezyon denir.16 Adhezyon ve kohezyon kuvvetlerinin birleşik etkisi, suyun kılcal borular gibi dar kanallarda yerçekimine karşı yükselmesini sağlar. Kılcallık (kapilarite) olarak bilinen bu olgu, su moleküllerinin tüpün çeperlerine yapışması (adhezyon) ve diğer su moleküllerini peşinden çekmesi (kohezyon) ile gerçekleşir.14 Bu mekanizma, suyun bitki köklerinden en yüksek yapraklara kadar taşınmasının temelini oluşturur.1

==== '''Yüksek Özgül Isı Kapasitesi''' ====

Özgül ısı, bir gram maddenin sıcaklığını 1°C artırmak için gereken enerji miktarı olarak tanımlanır. Suyun özgül ısı kapasitesi, diğer birçok yaygın sıvıya göre anormal derecede yüksektir.20 Bunun nedeni, suya verilen ısının büyük bir bölümünün, öncelikle moleküllerin ortalama kinetik enerjisini (ve dolayısıyla sıcaklığını) artırmak yerine, onları bir arada tutan sayısız hidrojen bağını kırmak için kullanılmasıdır.20

Bu özellik, suyun büyük miktarda ısıyı, sıcaklığında aşırı bir değişiklik olmaksızın emmesini veya salmasını sağlar. Bu sayede okyanuslar ve büyük göller, gezegenin iklimini düzenleyen devasa termal tamponlar olarak işlev görür, gündüz ve gece veya mevsimler arası sıcaklık farklarını yumuşatır.23 Canlı organizmalar düzeyinde ise bu özellik, vücut ısısının sabit tutulmasına (termal homeostaz) yardımcı olur. Vücudun büyük oranda sudan oluşması, metabolik faaliyetler sonucu açığa çıkan ısının veya çevresel sıcaklık dalgalanmalarının, hücrelere ve enzimatik fonksiyonlara zarar vermesini engeller.22

==== '''Yüksek Buharlaşma Isısı''' ====

Benzer şekilde, suyun sıvı halden gaz hale (buhar) geçmesi için gereken enerji miktarı da hidrojen bağlarının kolektif gücü nedeniyle oldukça yüksektir.12 Buharlaşma gerçekleştiğinde, en yüksek kinetik enerjiye sahip moleküller sıvı fazdan ayrılarak geride kalan sıvının sıcaklığının düşmesine neden olur. Evaporatif soğutma olarak bilinen bu süreç, canlılar için etkili bir termoregülasyon mekanizmasıdır.12 İnsanlarda ve diğer birçok hayvanda terleme, bu ilkeye dayanır; buharlaşan su, vücuttan önemli miktarda ısıyı uzaklaştırarak aşırı ısınmayı önler.26

==== '''Üstün Çözücü Niteliği''' ====

Suyun polar yapısı, ona "evrensel çözücü" unvanını kazandıran olağanüstü bir yetenek sunar. Su, sodyum klorür (tuz) gibi iyonik bileşikleri ve şekerler veya amino asitler gibi diğer polar molekülleri kolaylıkla çözer.5 Su molekülleri, pozitif ve negatif kutuplarıyla, çözünen maddenin iyonlarını veya polar kısımlarını çevreleyerek "hidrasyon kabukları" adı verilen yapılar oluşturur. Bu süreç, çözünen maddenin parçacıklarının birbirinden ayrılmasına ve çözelti içinde homojen bir şekilde dağılmasına olanak tanır.29

Bu çözücülük özelliği, yaşam için çok büyük bir öneme sahiptir. Hücrelerin içindeki temel sıvı olan sitoplazma, büyük ölçüde sudan oluşan bir çözeltidir ve hayat için gerekli olan sayısız biyokimyasal reaksiyon bu sulu ortamda gerçekleşir.30 Kan plazması gibi vücut sıvıları, besinleri, mineralleri, hormonları ve oksijeni hücrelere taşırken; üre gibi metabolik atık ürünlerini de çözerek böbrekler yoluyla vücuttan atılmasını sağlar.29

==== '''Yoğunluk Anormalisi''' ====

Bilinen neredeyse tüm maddelerin aksine, su katılaştığında (donduğunda) yoğunluğu azalır. Çoğu sıvı soğutuldukça sürekli büzüşür ve yoğunluğu artar. Su ise \+4°C'ye kadar soğutulduğunda bu kurala uyar ve en yoğun haline bu sıcaklıkta ulaşır.32 Ancak sıcaklık \+4°C'nin altına düştüğünde, moleküllerin yavaşlayan hareketi, hidrojen bağlarının daha kararlı ve düzenli bir yapı oluşturmasına olanak tanır. Donma noktasında (0°C), su molekülleri, aralarında sıvı hale göre daha fazla boşluk bulunan, oldukça düzenli altıgen bir kristal kafes yapısına kilitlenir.33 Bu nedenle buz, sıvı sudan daha az yoğundur ve üzerinde yüzer.12

Bu eşsiz özellik, gezegenimizdeki sucul yaşamın devamlılığı için kritik öneme sahiptir. Göller, nehirler ve denizler dipten değil, yüzeyden donar. Yüzeyde oluşan buz tabakası, altındaki sıvı suyu dondurucu atmosfer koşullarından yalıtan bir örtü görevi görür. Bu sayede, kış aylarında sucul bitki ve hayvanların yaşamlarını sürdürebilecekleri bir ortam korunmuş olur.34 Eğer su, diğer sıvılar gibi davranarak dipten donsaydı, su kütleleri zamanla tamamen katılaşır ve içlerindeki yaşam imkansız hale gelirdi.

Aşağıdaki tablo, suyun bu eşsiz özelliklerini, moleküler temellerini ve canlılık için hayati olan işlevlerini özetlemektedir.

'''Tablo 1: Suyun Eşsiz Özellikleri ve Canlılık İçin Anlamı'''

{| class="wikitable"
! Özellik !! Moleküler Temel !! Biyolojik/Ekolojik İşlevi
|-
| Kohezyon & Yüzey Gerilimi || Hidrojen bağları su moleküllerini bir arada tutar. || Su sütunlarının bitkilerde kopmadan taşınması; su yüzeyinde bir habitat oluşması.15
|-
| Adhezyon & Kılcallık || Suyun polar yüzeylere tutunması. || Suyun bitkilerde yukarı taşınması; vücut sıvılarının dar kanallarda hareketi.1
|-
| Yüksek Özgül Isı || Hidrojen bağlarını kırmak için yüksek enerji gerekir. || Vücut ve çevre sıcaklığının dengelenmesi, canlıları ani sıcaklık değişimlerinden koruma.20
|-
| Yüksek Buharlaşma Isısı || Sıvıdan gaza geçiş için hidrojen bağlarının kırılması gerekir. || Terleme gibi mekanizmalarla etkili vücut soğutması.12
|-
| Üstün Çözücülük || Polar yapısı, iyonik ve polar maddeleri çevreler. || Hücre içi reaksiyonlar için ortam; besin ve atıkların taşınması.29
|-
| Yoğunluk Anormalisi || Buzdaki kristal yapı, moleküller arası mesafeyi artırır. || Su kütlelerinin yüzeyden donması, alttaki sucul yaşamın devamlılığı.32
|}
== '''Kavramsal Analiz''' ==

Bilimsel veriler, suyun özelliklerinin canlılık için ne denli hassas bir şekilde ayarlandığını ortaya koymaktadır. Bu bölümde, söz konusu veriler, nedensellik zincirinin daha derin katmanlarını ve bu verilerin işaret ettiği anlamları tefekkür etmek amacıyla analiz edilecektir.

=== '''Nizam, Gaye ve Sanat Analizi''' ===

Suyun fizikokimyasal sabitleri—kaynama noktası, donma noktası, özgül ısı, yoğunluk maksimumunun gerçekleştiği sıcaklık gibi—yeryüzündeki yaşam koşullarına tam uyumlu, dar bir aralıkta bulunmaktadır.27 Örneğin, suyun özgül ısı kapasitesinin bir miktar daha düşük olması, okyanusların ve canlı vücutlarının sıcaklığı tamponlama kapasitesini dramatik şekilde azaltır ve bu durum, sıcaklık dalgalanmalarına karşı yaşamı savunmasız bırakırdı.23 Benzer şekilde, yoğunluk anomalisinin \+4°C'de zirve yapması, su kütlelerinin donmaya karşı maksimum düzeyde dirençli hale gelmesini sağlar.34 Bu hassas ayarların varlığı, tesadüfi bir dağılımdan ziyade, belirli bir nizam ve düzenin mevcudiyetine işaret etmektedir.

Daha da dikkat çekici olan, suyun özelliklerinin sadece tek tek hayati olması değil, aynı zamanda birbirleriyle uyum içinde çalışarak daha karmaşık biyolojik ve jeolojik süreçleri mümkün kılmasıdır. Bir bitkinin en tepesindeki yaprağa suyun ulaştırılması süreci, bu bütünleşik işleyişin çarpıcı bir örneğidir. Bu süreçte kohezyon (su sütununu bir arada tutar), adhezyon (sütunun ksilem borularının çeperlerine tutunmasını sağlar) ve yüksek buharlaşma ısısı (yapraklardan gerçekleşen buharlaşmanın bir emme kuvveti oluşturmasını sağlar) gibi birden fazla özelliğin mükemmel bir uyum içinde çalışması gerekmektedir.1 Bu durum, tekil özelliklerin ötesinde, bu özellikler bütününün belirli bir amaca hizmet edecek şekilde tertip edildiği fikrini akla getirmektedir.

Güncel bilimsel araştırmalar, suyun rolünün pasif bir çözücü olmaktan çok daha öte olduğunu ortaya koymaktadır. Su, biyomoleküllerin (proteinler, DNA vb.) yapısını ve işlevini aktif olarak şekillendiren bir "hayat matrisi" olarak tanımlanmaktadır.13 Proteinlerin üç boyutlu doğru formlarına katlanması, DNA'nın çift sarmal yapısının korunması ve sayısız enzimatik reaksiyonun gerçekleşmesi, su molekülleriyle kurulan dinamik ve hassas etkileşimlere bağlıdır.26 Bu, suyun canlılık sisteminin içine sadece bir "çevre" olarak değil, "fonksiyonel bir parça" olarak yerleştirildiğini göstermektedir. Suyun bu "ince ayarlı" özellikleri, astrobiyoloji alanındaki yaşam arayışının neden temelde "sıvı su arayışına" dönüştüğünü de açıklamaktadır.39 Bu durum, suyun özelliklerinin sadece yeryüzüne özgü bir tesadüf olarak görülmediğini, aksine karbon bazlı yaşam için evrensel bir gereklilik olabileceği varsayımına dayandığını gösterir ve konuyu kozmolojik bir düzleme taşır.40

=== '''İndirgemeci ve Materyalist Dilin Eleştirisi''' ===

Bilimsel anlatımda sıkça karşılaşılan "kohezyon kuvveti" veya "doğa kanunu" gibi ifadeler, bir olguyu açıklamaz, yalnızca ona bir isim verir.42 "Su molekülleri birbirini çeker" demek, bu çekimin ardındaki mekanizmayı (polarite ve hidrojen bağları) tarif eder, ancak bu mekanizmanın neden var olduğunu veya neden tam da bu şekilde işlediğini açıklamaz. Bu dil, nedensellik zincirinin daha derin katmanlarını göz ardı eden bir "kısayol" işlevi görür.

Benzer şekilde, "su yapışmayı sever" 14 veya "yüzey gerilimi nesneleri destekler" 17 gibi ifadeler, cansız varlıklara veya soyut kavramlara irade ve fiil atfeder. Felsefi bir bakış açısıyla bu, faili (gerçek işi yapanı) mefule (işin üzerinde gerçekleştiği şeye) veya kanuna (işleyişin tarifine) indirgemektir. Daha doğru bir ifade, süreci edilgen bir yapıyla betimlemektir: "Su molekülleri arasında bir çekim kuvveti meydana gelir" veya "Yüzey gerilimi olarak isimlendirilen özellik sayesinde küçük nesneler su yüzeyinde kalabilir." Bu dilsel hassasiyet, kanunların birer fail değil, bir fiilin nasıl işlediğinin tarifi olduğunu vurgulamak için önemlidir.

=== '''Hammadde ve Sanat Ayrımı Analizi''' ===

Suyun özelliklerini daha derinlemesine anlamak için, onu oluşturan hammaddeler ile ortaya çıkan sanat eseri arasındaki farkı görmek gerekir.

* '''Hammadde:''' Suyun temel bileşenleri olan hidrojen ve oksijen atomları, tek başlarına incelendiğinde bambaşka özelliklere sahiptir. Hidrojen, evrende en bol bulunan element olup, standart koşullarda son derece yanıcı bir gazdır. Oksijen ise yaşam için gerekli olmakla birlikte, saf halde yakıcı bir gazdır.43 Bu iki atom, kendi başlarına ne söndürücülük, ne çözücülük, ne de yaşamı destekleyen diğer karmaşık özelliklere sahiptir.  
* '''Sanat Eseri:''' Bu iki basit ve tehlikeli gazın, belirli bir oranda (H2O) ve hassas bir geometrik düzende (104.5 derecelik bağ açısı) bir araya getirilmesiyle, tamamen yeni ve hammaddede izi dahi bulunmayan özelliklere sahip bir "sanat eseri" olan su molekülü ortaya çıkar.2 Söndürücülük, çözücülük, termal kararlılık, taşıyıcılık ve yaşamı koruma gibi özellikler, atomların kendilerinde değil, onların belirli bir nizam ve sanatla tertip edilmesinden doğan "beliren" (emergent) özelliklerdir.21

Buradaki temel soru şudur: Cansız, şuursuz ve tekil olarak belirli özelliklere sahip atomlar, kendilerinde olmayan bir planı takip ederek, nasıl olur da kendilerinden tamamen farklı, daha karmaşık ve belirli amaçlara hizmet eden işlevsel bir bütünü (suyu ve onun hayat için vazgeçilmez özellikler bütününü) meydana getirmiştir? Hammaddede bulunmayan bu yeni ve sanatlı özelliklerin kaynağı nedir? Bu analiz, atomların kendilerinin bu sanatın faili olamayacağını, zira bir varlığın kendisinde olmayanı bir başkasına veremeyeceğini aklen ortaya koyar.

== '''Sonuç''' ==

Bu rapor boyunca sunulan bilimsel veriler, suyun basit bir kimyasal bileşik olmanın çok ötesinde, canlılığın varlığı ve devamlılığı için her bir özelliği hassas bir şekilde ayarlanmış, sanatlı bir molekül olduğunu göstermektedir. Moleküler geometrisinden kaynaklanan polaritesi, bir hidrojen bağları ağının doğmasına sebep olmakta ve bu ağ da birbiriyle mükemmel bir uyum içinde çalışan kohezyon, adhezyon, termal kararlılık, çözücülük ve yoğunluk anormalisi gibi hayati özelliklerin oluşmasını sağlamaktadır. Bu özelliklerin her birinin tek tek ve bir bütün olarak yaşam için ne denli vazgeçilmez olduğu, bilimsel kanıtlarla ortaya konulmuştur.

Bu hassas dengelerin, bu sanatlı tertibin ve bu amaca yönelik işleyişin kökenine dair nihai hükmü vermek, sunulan deliller ışığında okuyucunun kendi aklının ve vicdanının muhakemesine bırakılmıştır. Bu rapor, Kur'an-ı Kerim'in İnsan Suresi, 3\. ayetinde belirtilen "Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik; artık o isterse şükreden olur, isterse nankör" metodolojisine uygun olarak, delilleri serimleyerek hakikate giden yolu aydınlatma görevini yerine getirir; nihai kararı ise okuyucuya havale eder.

== '''Kaynakça''' ==

Ball, P. (2017). Water is an active matrix of life for cell and molecular biology. ''Proceedings of the National Academy of Sciences'', ''114''(51), 13327–13335. [https://doi.org/10.1073/pnas.1703781114 https://doi.org/10.1073/pnas.1703781114]

Chaplin, M. (n.d.). ''Water and Astrobiology''. London South Bank University. Retrieved from [https://water.lsbu.ac.uk/water/astrobiology.html https://water.lsbu.ac.uk/water/astrobiology.html]

Denton, M. J. (2017). ''The Wonder of Water: Water's Profound Fitness for Life on Earth and the Cosmos''. Discovery Institute Press. (İlgili inceleme: [https://creation.com/review-the-wonder-of-water-michael-denton creation.com/review-the-wonder-of-water-michael-denton])

Dill, K. A., MacCallum, J. L., & Paulaitis, M. E. (2017). The Unreasonable Effectiveness of Water in Biology. ''Chemical Reviews'', ''117''(19), 12051–12061. [https://doi.org/10.1021/acs.chemrev.7b00259 https://doi.org/10.1021/acs.chemrev.7b00259]

Khan Academy. (n.d.-a). ''Cohesion and adhesion in water''. Retrieved from [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water]

Khan Academy. (n.d.-b). ''Hydrogen bonding in water''. Retrieved from [https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water]

Khan Academy. (n.d.-c). ''Water and life review''. Retrieved from [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review]

Pace, C. N., Razvi, A., & Scholtz, J. M. (2011). Fine-Tuning of Protein Stability. In ''Water and Life'' (pp. 177-190). CRC Press. (İlgili inceleme: [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3047203/ https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3047203/])

Principles of Biology I. (n.d.). ''Emergent Properties of Water''. UEN Pressbooks. Retrieved from [https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/ https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/]

tec-science. (2019, February 19). ''Negative thermal expansion (density anomaly)''. Retrieved from [https://www.tec-science.com/thermodynamics/temperature/negative-thermal-expansion-anomaly-density-water/ https://www.tec-science.com/thermodynamics/temperature/negative-thermal-expansion-anomaly-density-water/]

U.S. Geological Survey. (2018a, June 6). ''Specific heat capacity and water''. Water Science School. Retrieved from [https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/specific-heat-capacity-and-water https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/specific-heat-capacity-and-water]

U.S. Geological Survey. (2018b, June 9). ''Water, the "universal solvent"''. Water Science School. Retrieved from [https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/water-universal-solvent https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/water-universal-solvent]

=== '''Alıntılanan çalışmalar''' ===

# How Water's Properties Are Encoded in Its Molecular Structure and Energies \- PMC, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5639468/ https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5639468/]  
# uen.pressbooks.pub, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/#:~:text=Special%20properties%20of%20water%20are,that%20leads%20to%20generating%20pH. https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/\#:\~:text=Special%20properties%20of%20water%20are,that%20leads%20to%20generating%20pH.]  
# How Water's Properties Are Encoded in Its Molecular Structure and Energies | Chemical Reviews \- ACS Publications, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.chemrev.7b00259 https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.chemrev.7b00259]  
# Dive into the essential role of water in supporting life \- Novonesis, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.novonesis.com/en/news/the-biosolutions-bulletin-09-dive-essential-role-of-water-in-supporting-life https://www.novonesis.com/en/news/the-biosolutions-bulletin-09-dive-essential-role-of-water-in-supporting-life]  
# SU Suyun kimyasal formülü H2O'dur. Bunun anlamı bir su molekülünün iki hidrojen ve bir oksijen atomundan oluştuğudur. İ, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/behicey/102038/SU.pdf https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/behicey/102038/SU.pdf]  
# Biyofiziksel Kimya \- ÜNİTE, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://m.ataaof.edu.tr/pdf.aspx?du=7W56G+fXWXA3OytKhkzzuQ%3D%3D https://m.ataaof.edu.tr/pdf.aspx?du=7W56G%20fXWXA3OytKhkzzuQ==]  
# Sudaki Hidrojen Bağları (Makale) | Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water]  
# Hydrogen bonds in water (article) \- Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water https://www.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/a/hydrogen-bonding-in-water]  
# Su moleküllerinin sanki bir üçgen meydana getirirmiş gibi bir şekilde aralarında 104,5 derece açıyla durmasının ne gibi bir önemi var? | Soru & Cevap \- Evrim Ağacı, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://evrimagaci.org/soru/su-molekullerinin-sanki-bir-ucgen-meydana-getirirmis-gibi-bir-sekilde-aralarinda-1045-derece-aciyla-durmasinin-ne-gibi-bir-onemi-var-55140 https://evrimagaci.org/soru/su-molekullerinin-sanki-bir-ucgen-meydana-getirirmis-gibi-bir-sekilde-aralarinda-1045-derece-aciyla-durmasinin-ne-gibi-bir-onemi-var-55140]  
# www.khanacademy.org, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review#:~:text=Unique%20properties%20of%20water&text=Water%20molecules%20are%20polar%2C%20with,Water%20is%20an%20excellent%20solvent. https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review\#:\~:text=Unique%20properties%20of%20water\&text=Water%20molecules%20are%20polar%2C%20with,Water%20is%20an%20excellent%20solvent.]  
# Sudaki Hidrojen Bağları (Video) \- Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/v/hydrogen-bonding-in-water https://tr.khanacademy.org/science/biology/water-acids-and-bases/hydrogen-bonding-in-water/v/hydrogen-bonding-in-water]  
# Lesson summary: Water and life (article) \- Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/hs-water-and-life-review]  
# Water is an active matrix of life for cell and molecular biology | PNAS, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1703781114 https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1703781114]  
# Adhesion and Cohesion of Water | U.S. Geological Survey \- USGS.gov, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/adhesion-and-cohesion-water https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/adhesion-and-cohesion-water]  
# Cohesive and Adhesive Properties \- BioNinja, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://old-ib.bioninja.com.au/standard-level/topic-2-molecular-biology/22-water/cohesive-and-adhesive-prope.html https://old-ib.bioninja.com.au/standard-level/topic-2-molecular-biology/22-water/cohesive-and-adhesive-prope.html]  
# Understanding Cohesion and Adhesion: The Forces Behind Everyday Phenomena, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.biolinscientific.com/blog/understanding-cohesion-and-adhesion-the-forces-behind-everyday-phenomena https://www.biolinscientific.com/blog/understanding-cohesion-and-adhesion-the-forces-behind-everyday-phenomena]  
# Cohesion and adhesion of water (article) \- Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water]  
# Adhesion and Cohesion of Water | U.S. Geological Survey \- USGS.gov, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.usgs.gov/media/videos/adhesion-and-cohesion-water https://www.usgs.gov/media/videos/adhesion-and-cohesion-water]  
# www.khanacademy.org, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water#:~:text=Why%20are%20cohesive%20and%20adhesive,corners%20of%20your%20eyes%20%E2%80%8D%20. https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/a/cohesion-and-adhesion-in-water\#:\~:text=Why%20are%20cohesive%20and%20adhesive,corners%20of%20your%20eyes%20%E2%80%8D%20.]  
# Specific Heat Capacity and Water | U.S. Geological Survey, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/specific-heat-capacity-and-water https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/specific-heat-capacity-and-water]  
# Emergent Properties of Water – Principles of Biology I, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/ https://uen.pressbooks.pub/utbiol1610/chapter/emergent-properties-of-water/]  
# High Specific Heat \- (Honors Biology) \- Vocab, Definition, Explanations | Fiveable, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://library.fiveable.me/key-terms/hs-honors-biology/high-specific-heat https://library.fiveable.me/key-terms/hs-honors-biology/high-specific-heat]  
# www.ck12.org, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.ck12.org/flexi/physical-science/specific-heat/what-is-the-importance-of-water's-high-specific-heat-capacity-to-life/#:~:text=The%20high%20specific%20heat%20capacity,and%20preventing%20drastic%20temperature%20changes. https://www.ck12.org/flexi/physical-science/specific-heat/what-is-the-importance-of-water's-high-specific-heat-capacity-to-life/\#:\~:text=The%20high%20specific%20heat%20capacity,and%20preventing%20drastic%20temperature%20changes.]  
# Flexi answers \- Why is high specific heat important to life? | CK-12 Foundation, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.ck12.org/flexi/cbse-science/first-law-of-thermodynamics/why-is-high-specific-heat-important-to-life/ https://www.ck12.org/flexi/cbse-science/first-law-of-thermodynamics/why-is-high-specific-heat-important-to-life/]  
# How does water's high heat capacity affect living organisms? \- TutorChase, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.tutorchase.com/answers/ib/biology/how-does-water-s-high-heat-capacity-affect-living-organisms https://www.tutorchase.com/answers/ib/biology/how-does-water-s-high-heat-capacity-affect-living-organisms]  
# Water and its properties in biological systems | Cell Biology Class Notes \- Fiveable, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://library.fiveable.me/cell-biology/unit-2/water-properties-biological-systems/study-guide/z2dGAUkkpbIagKIB https://library.fiveable.me/cell-biology/unit-2/water-properties-biological-systems/study-guide/z2dGAUkkpbIagKIB]  
# Review: 'The Wonder of Water' by Michael Denton, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://creation.com/review-the-wonder-of-water-michael-denton https://creation.com/review-the-wonder-of-water-michael-denton]  
# www.pearson.com, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.pearson.com/channels/anp/learn/bruce/cell-chemistry-and-cell-components/properties-of-water-the-universal-solvent-Bio-1#:~:text=Water%20is%20often%20referred%20to,a%20solvent%20and%20a%20solute. https://www.pearson.com/channels/anp/learn/bruce/cell-chemistry-and-cell-components/properties-of-water-the-universal-solvent-Bio-1\#:\~:text=Water%20is%20often%20referred%20to,a%20solvent%20and%20a%20solute.]  
# Water, the Universal Solvent | U.S. Geological Survey \- USGS.gov, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/water-universal-solvent https://www.usgs.gov/special-topics/water-science-school/science/water-universal-solvent]  
# Water as a Solvent in Biological Systems Study Guide | Quizlet, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://quizlet.com/study-guides/water-as-a-solvent-in-biological-systems-10f6083e-5e4e-4b23-958e-5ae43c18edf1 https://quizlet.com/study-guides/water-as-a-solvent-in-biological-systems-10f6083e-5e4e-4b23-958e-5ae43c18edf1]  
# Water as a biological solvent Objectives After reading the content one should be able to know \- UGC MOOCs, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://ugcmoocs.inflibnet.ac.in/assets/uploads/1/243/7350/et/4200327060603030808.pdf https://ugcmoocs.inflibnet.ac.in/assets/uploads/1/243/7350/et/4200327060603030808.pdf]  
# library.fiveable.me, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://library.fiveable.me/key-terms/principles-food-science/density-anomaly#:~:text=As%20water%20cools%20from%20room,to%20thrive%20beneath%20the%20ice. https://library.fiveable.me/key-terms/principles-food-science/density-anomaly\#:\~:text=As%20water%20cools%20from%20room,to%20thrive%20beneath%20the%20ice.]  
# Density anomaly of water (negative thermal expansion) | tec-science, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.tec-science.com/thermodynamics/temperature/negative-thermal-expansion-anomaly-density-water/ https://www.tec-science.com/thermodynamics/temperature/negative-thermal-expansion-anomaly-density-water/]  
# Density Anomaly \- (Principles of Food Science) \- Vocab, Definition, Explanations | Fiveable, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://library.fiveable.me/key-terms/principles-food-science/density-anomaly https://library.fiveable.me/key-terms/principles-food-science/density-anomaly]  
# Anomalous Behaviour of Water | How Ice Supports Life on Earth | BYJU'S NOW WE KNOW, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://m.youtube.com/watch?v=nd9nlgxDTw0&pp=ygULI2ZhY3Rzb2ZpZmU%3D https://m.youtube.com/watch?v=nd9nlgxDTw0\&pp=ygULI2ZhY3Rzb2ZpZmU%3D]  
# Water and life: the unique properties of H2O: Ruth M. Lynden-Bell, Simon Conway Morris, John D. Barrow, John L. Finney and Charles Harper (eds). CRC Press; 1 edition, 2010 \- PMC, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3047203/ https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3047203/]  
# Explanation of the Density Anomalies of Water (D1-D22), erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.idc-online.com/technical_references/pdfs/chemical_engineering/Explanation_of_the_density_anomalies_of_water.pdf https://www.idc-online.com/technical\_references/pdfs/chemical\_engineering/Explanation\_of\_the\_density\_anomalies\_of\_water.pdf]  
# Hydrogen bonding in water (video) \- Khan Academy, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/v/hydrogen-bonding-in-water https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/chemistry-of-life/structure-of-water-and-hydrogen-bonding/v/hydrogen-bonding-in-water]  
# Water's Role in Astrobiology \- Number Analytics, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://www.numberanalytics.com/blog/water-role-in-astrobiology https://www.numberanalytics.com/blog/water-role-in-astrobiology]  
# Water and astrobiology, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://water.lsbu.ac.uk/water/astrobiology.html https://water.lsbu.ac.uk/water/astrobiology.html]  
# Anthropic Principle and Cosmic God \- universe \- AstroNuclPhysics, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://astronuclphysics.info/AntropPrincip.htm https://astronuclphysics.info/AntropPrincip.htm]  
# TiKiPedi Yayın Anayasası.docx  
# Hidrojen \- Vikipedi, erişim tarihi Temmuz 30, 2025, [https://tr.wikipedia.org/wiki/Hidrojen https://tr.wikipedia.org/wiki/Hidrojen]

[[Kategori:Biyoloji]]