Üreme ve Yavru Bakımı Davranışları sayfasının kaynağını görüntüle

<span id="üreme-ve-yavru-bakımı-davranışları-kur-yapma-ritüelleri-yuva-inşa-sanatı-ve-ebeveyn-şefkati"></span>
= '''Üreme ve Yavru Bakımı Davranışları: Kur Yapma Ritüelleri, Yuva İnşa Sanatı ve Ebeveyn Şefkati''' =

<span id="giriş-neslin-devamlılığındaki-sanat-ve-şefkat-tezahürleri"></span>
== '''Giriş: Neslin Devamlılığındaki Sanat ve Şefkat Tezahürleri''' ==

Canlılar aleminde neslin devamlılığı, varoluşun en temel dinamiklerinden birini teşkil eder. Bu sürecin merkezinde yer alan üreme ve yavru bakımı davranışları, ilk bakışta biyolojik bir zorunluluk olarak görülebilir. Ancak daha derin bir inceleme, bu davranışların basit mekanik eylemlerin çok ötesinde, hayranlık uyandıran bir karmaşıklık, sanat ve şefkat boyutu barındırdığını ortaya koyar. Bir cennet kuşunun göz alıcı dansından, dokumacı bir kuşun yuvasını örerken sergilediği mimari dehasına; bir annenin yavrusuna karşı gösterdiği fedakarlıktan, ebeveynliğe geçişle birlikte beyinde meydana gelen mucizevi dönüşümlere kadar her bir aşama, hayatın devamlılığının ne denli incelikli mekanizmalarla temin edildiğini gözler önüne serer.

Bu davranışlar silsilesi, canlıların sadece hayatta kalma mücadelesi veren biyolojik makineler olmadığını, aynı zamanda sanatlı eylemler sergileyen, karmaşık sosyal ilişkiler kuran ve derin bir şefkat potansiyeli taşıyan varlıklar olduğunu gösterir. Gündelik hayatta sıkça karşılaştığımız için sıradanlaşan bu olgular, bilimsel verilerin ışığında incelendiğinde, her biri üzerinde tefekkür edilmesi gereken birer harikalar tablosu sunar.

Bu raporun amacı, kur yapma ritüelleri, yuva inşa sanatı ve ebeveyn şefkati konularını en güncel bilimsel bulgular ışığında detaylı bir şekilde ele almaktır. Bu süreçte, davranışların altında yatan biyolojik, nörolojik ve hormonal mekanizmalar objektif bir dille açıklanacak, aynı zamanda bu verilerin işaret ettiği nizam, sanat ve gaye boyutları tefekküre açık bir perspektifle analiz edilecektir. Böylece, her gün tanık olduğumuz bu olağanüstü olayların ardındaki alışkanlık perdesini aralayarak, neslin devamlılığı gibi temel bir sürecin ne denli sanatlı ve şefkat dolu tezahürlerle donatıldığına dikkat çekilmesi hedeflenmektedir.

<span id="bilimsel-açıklama-ve-güncel-bulgular-üreme-ve-ebeveynlik-davranışlarının-biyolojik-zemini"></span>
== '''Bilimsel Açıklama ve Güncel Bulgular: Üreme ve Ebeveynlik Davranışlarının Biyolojik Zemini''' ==

Bu bölümde, üreme ve yavru bakımıyla ilişkili davranışların bilimsel temelleri, güncel araştırmaların sunduğu verilerle birlikte ele alınacaktır.

<span id="temel-kavramlar-ve-işleyiş-kur-yapmadan-yavru-bakımına-uzanan-süreçler"></span>
=== '''1. Temel Kavramlar ve İşleyiş: Kur Yapmadan Yavru Bakımına Uzanan Süreçler''' ===

<span id="kur-yapma-ritüelleri-eş-seçimindeki-sinyaller-ve-gösteriler"></span>
==== '''1.1. Kur Yapma Ritüelleri: Eş Seçimindeki Sinyaller ve Gösteriler''' ====

Kur yapma davranışları, üreme sürecinin başlangıcını oluşturan ve genellikle erkek bireyler tarafından dişilere yönelik olarak sergilenen bir dizi ritüelleşmiş davranışı kapsar. Bu davranışlar neticesinde dişi birey tarafından bir eş değerlendirmesi yapılır.1 Bu karmaşık etkileşimler, aynı zamanda farklı türlerin birbiriyle çiftleşmesini engelleyen bir yalıtım mekanizması olarak da işlev görür.3 Gözlemlenen ritüeller, basit kimyasal sinyallerden, birden fazla duyuya hitap eden çok bileşenli ve son derece karmaşık gösterilere kadar geniş bir yelpazede çeşitlilik gösterir.3

* '''Görsel Gösteriler:''' Canlılar aleminde görsel sinyaller, kur yapma davranışlarının en dikkat çekici formlarından biridir. Pek çok kuş türünde, son derece sanatlı ve ritüelleşmiş danslar gözlemlenir. Örneğin, tavus kuşlarında erkeğin gösterişli kuyruk tüylerinin yelpaze gibi açılarak titreştirilmesi, dişilere yönelik bir görsel sunumdur.2 Altı sorguçlu cennet kuşu (Parotia lawesii), “balerin dansı” olarak adlandırılan ve dişinin görsel sistemini uyaracak şekilde tasarlanmış özel tüy yapılarını içeren ritüelleşmiş hareketler sergiler.1 Albatroslar gibi bazı türlerde ise “gökyüzünü işaret etme” olarak bilinen jestler ve karşılıklı danslar, çift bağının güçlenmesine hizmet eden karmaşık gösterilerdir.3 Bu tür görsel sunumlar, genellikle bireyin fiziksel uygunluğuna ve sağlığına dair bilgiler taşıyan sinyaller olarak değerlendirilir.<br />
* '''İşitsel Sinyaller:''' Ses, özellikle uzak mesafelerden iletişim kurmak için etkili bir araçtır. Kurbağaların bahar gecelerinde duyulan koro halindeki sesleri 3, kambur balinaların okyanusları aşan karmaşık şarkıları 2 ve ötücü kuşların türlerine özgü melodileri, potansiyel eşleri çekmek ve rakipleri uzaklaştırmak için kullanılan işitsel sinyallere örnektir. Bu seslerin frekansı, ritmi ve karmaşıklığı, bireyin yaşı, gücü ve genetik kalitesi hakkında bilgiler içerebilir.<br />
* '''Kimyasal İletişim:''' Koku molekülleri aracılığıyla gerçekleştirilen kimyasal iletişim, özellikle böcekler arasında yaygındır. Süngerimsi güve (''Lymantria dispar'') gibi türlerde, dişiler tarafından salgılanan ve feromon adı verilen özel koku molekülleri, erkekleri kilometrelerce uzaktan kendilerine çekecek bir etkiye sahiptir.3 Memelilerde de benzer mekanizmalar işler; örneğin, erkek su aygırları, idrar ve dışkılarını kuyruklarını bir pervane gibi kullanarak geniş bir alana yayar. Bu davranış, dişilere varlıklarını ve durumlarını bildiren güçlü bir kimyasal sinyal işlevi görür.4<br />
* '''Dokunsal ve Davranışsal Ritüeller:''' Kur yapma, doğrudan fiziksel temas veya belirli davranışsal eylemleri de içerebilir. Boyalı kaplumbağalarda (''Chrysemys'' türleri) erkeğin dişiye nazikçe dokunması, bir kur ritüelidir.3 Daha karmaşık davranışlar arasında ise hediye sunumu yer alır. Asılı sineklerde erkek, çiftleşme süresince dişiyi meşgul tutmak ve beslemek için ona avladığı bir böceği hediye eder.5 Adelie penguenlerinde ise erkek, dişi için bir yuva inşa etmek üzere özenle topladığı nadir çakıl taşlarını sunar; dişinin bu hediyeyi kabul etmesi, çiftleşme için bir onay anlamına gelir.5 Ancak bu hediye sunma davranışları her zaman dürüstçe gerçekleşmez. Fidanlık ağı örümceklerinde erkek, çiftleşme sırasında dişi tarafından yenme riskini azaltmak için ipekle sarılmış bir av sunar. Fakat yapılan gözlemlerde, bu hediyenin bazen besin değeri olmayan boş bir dış iskelet, hatta bir dal parçası olduğu tespit edilmiştir.4

<span id="yuva-inşa-sanatı-korunma-ve-barınmanın-mimari-formları"></span>
==== '''1.2. Yuva İnşa Sanatı: Korunma ve Barınmanın Mimari Formları''' ====

Yuva, pek çok canlı türü için üreme döngüsünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu yapılar, öncelikli olarak yumurtaları ve savunmasız yavruları yırtıcılardan, parazitlerden ve yağmur, rüzgar, aşırı sıcaklık gibi olumsuz çevre koşullarından korumak üzere inşa edilir.7 Başarılı bir üreme süreci için iyi inşa edilmiş, korunaklı bir yuvanın varlığı kritik bir öneme sahiptir.7

* '''Yuva Mimarisi ve Çeşitliliği:''' Yuva mimarisi, canlılar alemindeki en büyük çeşitliliğin gözlemlendiği alanlardan biridir. Bazı türler için yerde açılmış basit bir çukur yeterli olurken 10, diğerleri çamur, tükürük veya bitki liflerini kullanarak karmaşık yapılar inşa eder. Dallar ve çalılarla oluşturulmuş basit platformlardan, dokuma ve düğümleme gibi ileri tekniklerle inşa edilmiş kubbeli ve keseye benzer yuvalara kadar sayısız form mevcuttur.12 Bu mimari çeşitlilik, türün yaşadığı habitatın özellikleri, karşılaştığı çevresel baskılar ve erişebildiği yapı malzemeleriyle yakından ilişkilidir.7<br />
* '''İnşa Süreci:''' Yuva inşası, ciddi bir enerji ve zaman yatırımı gerektiren bir faaliyettir. Birçok kuş türünün, yuvalarını tamamlamak için bin veya daha fazla kez malzeme toplama ve taşıma seferi yaptığı kaydedilmiştir.10 Bu süreç, adeta bir mühendislik ve sanat projesini andırır. Örneğin, uzun kuyruklu baştankaralar ( Aegithalos caudatus), yuvalarını yosun ve 600’e yakın örümcek yumurtası kozasını bir araya getirerek inşa eder. Örümcek ipeğinin sağladığı esneklik ve yapışkanlık, yosun parçalarını bir arada tutar. Yuvanın dışı ise kamuflaj sağlamak amacıyla yüzlerce liken puluyla kaplanır.12 Dokumacı kuşlarda (Ploceus velatus) ise yuva inşası tamamen erkeğin sorumluluğundadır. Erkek, karmaşık düğüm ve dokuma teknikleri kullanarak bir yuva inşa eder ve bunu dişinin beğenisine sunar. Eğer dişi yuvayı beğenmezse (örneğin, bir dal parçası bile yanlış yerleştirilmişse), erkek inşa ettiği yuvayı tamamen sökerek sıfırdan yeni bir yuva yapmaya başlar.6 Bu süreç, dişinin beklentileri karşılanana kadar defalarca tekrarlanabilir.

<span id="ebeveyn-şefkati-yavruların-hayatta-kalmasını-sağlayan-nöro-hormonal-düzenlemeler"></span>
==== '''1.3. Ebeveyn Şefkati: Yavruların Hayatta Kalmasını Sağlayan Nöro-Hormonal Düzenlemeler''' ====

Ebeveyn bakımı, yavruların hayatta kalma ve gelişme olasılığını artıran, ebeveynler tarafından sergilenen her türlü davranışı kapsayan bir terimdir.14 Bu davranışlar; besleme, yırtıcılardan koruma, vücut sıcaklığını düzenleme ve avlanma gibi hayati becerilerin öğretilmesi gibi çok çeşitli eylemleri içerir.14 Memelilerde ebeveyn bakımı, annenin yavrusunu sütle beslemesi gibi benzersiz bir bileşeni içerir ve genellikle hayvanlar alemindeki en uzun süreli ve en karmaşık bakım biçimi olarak kabul edilir.14 Bu karmaşık ve fedakarlık gerektiren davranışların ortaya çıkışı, hassas bir şekilde düzenlenmiş nöro-hormonal mekanizmalarla mümkün olur.

* '''Hormonal Düzenleme:''' Ebeveynlik davranışlarının başlaması ve sürdürülmesi, bir dizi hormonun seviyelerindeki hassas değişimlerle yakından ilişkilidir. Özellikle doğum sırasında ve sonrasında, östrojen, progesteron, oksitosin ve prolaktin gibi hormonların kan dolaşımındaki konsantrasyonlarında dikkat çekici değişimler meydana gelir.16 Bu kimyasal haberciler, beyindeki belirli nöral yolları etkileyerek, ebeveynin yavrusuna karşı ilgi duymasını, onu beslemesini, onunla bağ kurmasını ve onu tehlikelere karşı korumasını sağlayacak motivasyonel durumu oluşturur.16

{| class="wikitable"
|-
! style="text-align: left;"| Tablo 1: Ebeveynlik Davranışlarıyla İlişkili Temel Hormonal Değişimlerin Karşılaştırması
|-
| style="text-align: left;"| '''Hormon'''
|-
| style="text-align: left;"| Oksitosin (OT)
|-
| style="text-align: left;"| Prolaktin (PRL)
|-
| style="text-align: left;"| Testosteron
|-
| style="text-align: left;"| Vazopressin (AVP)
|-
| style="text-align: left;"| Östrojen
|-
| style="text-align: left;"| Kortizol / Glukokortikoidler
|}

* '''Nöral Devreler:''' Ebeveynlik davranışlarının temelinde, beynin belirli bölgelerinde yer alan nöral devrelerin yeniden organize olması yatar. Çoğu memeli türünde, doğum yapmamış dişiler ve erkekler, yavrulara karşı bir kaçınma, ilgisizlik ve hatta saldırganlık tepkisi gösterir.17 Bu tepki, beynin amigdala gibi bölgelerini içeren ve potansiyel tehlikelere karşı savunma/kaçınma yanıtlarını düzenleyen bir devre ile yönetilir. Doğumla birlikte salgılanan hormonlar, bu “kaçınma devresinin” aktivitesini baskılar.18 Eş zamanlı olarak, beynin Medial Preoptik Alan (MPOA) olarak adlandırılan bölgesi aktive olur. MPOA, ebeveynlik davranışlarının düzenlenmesinde bir ana kontrol merkezi olarak işlev görür.17 MPOA, ventral tegmental alan (VTA) ve nucleus accumbens (NAc) gibi beynin ödül ve motivasyon sisteminin parçası olan bölgelerle bağlantılıdır. Bu “yaklaşma devresinin” aktive olmasıyla birlikte, yavruyla ilgili uyaranlar (kokusu, sesi, görünüşü) ebeveyn için son derece çekici ve ödüllendirici hale gelir. Bu nöral dönüşüm, ebeveynin yavrusuna karşı duyduğu karşı konulmaz çekimi ve ona bakma motivasyonunu meydana getirir.17

<span id="güncel-araştırmalardan-bulgular-davranışların-derinliğine-dair-yeni-keşifler"></span>
=== '''2. Güncel Araştırmalardan Bulgular: Davranışların Derinliğine Dair Yeni Keşifler''' ===

Son yıllarda yapılan araştırmalar, üreme ve yavru bakımı davranışlarının altında yatan mekanizmaların daha önce düşünülenden çok daha karmaşık ve esnek olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle bilişsel yeteneklerin, öğrenmenin ve beyin plastisitesinin bu süreçlerdeki rolü, yeni ve heyecan verici bulgularla aydınlatılmaktadır.

<span id="bilişsel-yeteneklerin-kur-yapma-davranışlarındaki-yansımaları-çardak-kuşları-örneği"></span>
==== '''2.1. Bilişsel Yeteneklerin Kur Yapma Davranışlarındaki Yansımaları: Çardak Kuşları Örneği''' ====

Çardak kuşları (''Ptilonorhynchidae'' familyası), erkek bireylerin dişileri etkilemek amacıyla “çardak” adı verilen özenli yapılar inşa edip bunları renkli nesnelerle süslediği benzersiz kur davranışlarıyla bilinir.26 Bu davranışlar, uzun süredir bilişsel yetenekler ve estetik algı üzerine çalışan araştırmacıların ilgisini çekmektedir.

* '''Görsel İllüzyonlar:''' Avustralya’da yaşayan büyük çardak kuşları (''Ptilonorhynchus nuchalis'') üzerinde yapılan bir araştırma, erkeklerin çardaklarını inşa ederken sofistike bir görsel illüzyon tekniği kullandığını ortaya koymuştur. Erkek kuş, çardağın girişinden bakan bir dişinin görüş alanını dikkate alarak, süs olarak kullandığı nesneleri (kemik, salyangoz kabuğu vb.) boyutlarına göre dizer. Küçük nesneleri çardağın girişine, büyük nesneleri ise daha uzağa yerleştirir. Bu düzenleme, “zorunlu perspektif” adı verilen bir etki oluşturarak, tüm nesnelerin dişiye olduğundan daha yakın ve benzer boyutlarda görünmesini sağlar.28 Bu optik illüzyonun kalitesi ile erkeğin çiftleşme başarısı arasında pozitif bir korelasyon bulunmuştur. Bu bulgu, hayvanlar aleminde estetik prensiplerin ve potansiyel bir aldatmaca mekanizmasının, üreme başarısını etkileyecek şekilde kullanıldığına dair nadir ve çarpıcı bir örnektir.<br />
* '''Bilişsel Performans ve Çiftleşme Başarısı:''' Saten çardak kuşları (''Ptilonorhynchus violaceus'') üzerinde yürütülen bir dizi çalışma, erkeklerin çeşitli bilişsel görevlerdeki (problem çözme, mekansal hafıza, kural öğrenme gibi) performansları ile çiftleşme başarıları arasında bir ilişki olduğunu göstermiştir.26 Daha iyi bilişsel performansa sahip erkeklerin, daha başarılı çiftleşme oranlarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, dişilerin eş seçiminde sadece erkeğin fiziksel özelliklerini değil, aynı zamanda bilişsel yeteneklerini yansıtan davranışsal ürünleri (örneğin, çardağın simetrisi, yapım kalitesi, süslemelerin düzeni) de birer kalite göstergesi olarak değerlendiriyor olabileceğine işaret etmektedir. Bununla birlikte, benekli çardak kuşları (Ptilonorhynchus maculatus) üzerinde yapılan benzer bir çalışma, bilişsel görevlerdeki performans ile çiftleşme başarısı arasında anlamlı bir ilişki bulamamıştır.30 Bu farklı sonuçlar, bilişsel yeteneklerin eş seçimindeki rolünün türden türe değişebileceğini veya bu yetenekleri doğal ortamda ölçmenin ve yorumlamanın metodolojik zorluklarını yansıttığını düşündürmektedir.

<span id="yuva-yapımında-fiziksel-biliş-malzeme-seçimi-ve-öğrenmenin-rolü"></span>
==== '''2.2. Yuva Yapımında Fiziksel Biliş: Malzeme Seçimi ve Öğrenmenin Rolü''' ====

Tarihsel olarak, kuşların yuva yapma davranışı, tamamen genetik olarak programlanmış, doğuştan gelen ve değişmez bir “içgüdü” olarak kabul edilmiştir.12 Ancak, Alfred Russel Wallace gibi 19. yüzyıl doğa bilimcilerinin sorguladığı bu görüş 12, güncel deneysel çalışmalarla önemli ölçüde revize edilmektedir. Araştırmalar, yuva yapımının öğrenme, deneyim ve problem çözme gibi bilişsel süreçleri de içeren esnek bir davranış olduğunu göstermektedir.9

* '''Deneysel Kanıtlar:''' Zebra ispinozları (''Taeniopygia guttata'') kullanılarak yapılan bir dizi kontrollü laboratuvar deneyi, bu konuya ışık tutmuştur. Araştırmacılar, kuşlara farklı yapısal özelliklere sahip (daha sert ve daha esnek) iki tür ip sunmuşlardır. Deneylerin sonucunda, kuşların malzeme tercihlerini deneyimlerine göre ayarladıkları açıkça görülmüştür. Örneğin, başlangıçta her iki ip türüyle de yuva yapma deneyimi olan kuşlar, zamanla yapısal olarak daha sağlam ve yuva inşası için daha verimli olan sert ipi tercih etmeye başlamışlardır.34 Daha az sayıda sert ip parçasıyla daha sağlam bir yuva inşa edilebildiği gözlemlenmiştir. Bu bulgular, kuşların malzemelerin fiziksel özelliklerini (sertlik, esneklik vb.) değerlendirebildiğini ve deneme-yanılma yoluyla en etkili malzemeyi kullanmayı öğrenebildiğini göstermektedir. Bu süreç, nesnelerin fiziksel özelliklerini anlama ve bu bilgiyi bir amaca yönelik olarak kullanma yeteneği olan “fiziksel biliş” kavramıyla açıklanmaktadır.36 Ayrıca, kuşların malzeme tercihlerinin sadece kendi bireysel deneyimlerinden değil, aynı zamanda tanıdık ve başarılı diğer kuşları gözlemleyerek sosyal öğrenme yoluyla da şekillenebildiği tespit edilmiştir.33 Bu sonuçlar, yuva yapım davranışının katı bir genetik programdan ibaret olmadığını, aksine bilişsel esneklik gerektiren dinamik bir süreç olduğunu kanıtlamaktadır.

<span id="ebeveynliğe-geçişte-beyin-plastisitesi-nörobiyolojik-yeniden-yapılanma"></span>
==== '''2.3. Ebeveynliğe Geçişte Beyin Plastisitesi: Nörobiyolojik Yeniden Yapılanma''' ====

Ebeveynlik, bir canlının yaşamındaki en dönüştürücü deneyimlerden biridir. Bu dönüşüm sadece davranışsal ve hormonal düzeyde kalmaz; son yıllardaki nörobilim araştırmaları, ebeveynliğe geçişin beynin hem yapısını hem de işleyişini köklü bir şekilde yeniden şekillendirdiğini ortaya koymaktadır.23 Bu nöral plastisite, ebeveynin yeni rolünün getirdiği zorluklara uyum sağlamasına ve yavrusuyla güçlü bir bağ kurmasına olanak tanır.

* '''Annelik ve Beyin Değişimi:''' İnsan anneleri üzerinde yapılan manyetik rezonans görüntüleme (MRG) çalışmaları, hamilelik sırasında ve doğumdan sonraki aylarda beyinde önemli yapısal değişiklikler meydana geldiğini göstermiştir. Özellikle sosyal bilişle (empati kurma, başkalarının niyetini anlama gibi) ilişkili olan prefrontal ve temporal korteks bölgelerindeki gri madde hacminde belirgin bir azalma (budanma) ve yeniden yapılanma tespit edilmiştir.38 Bu sürecin, beynin daha verimli ve annelik görevlerine daha özel bir şekilde çalışmasını sağlayan bir “uzmanlaşma” olduğu düşünülmektedir.39 Aynı zamanda, amigdala gibi duygusal tepkiler ve tehdit algısından sorumlu beyin bölgelerinde aktivite artışı ve büyüme gözlemlenmiştir. Bu değişimin, annenin bebeğinin ihtiyaçlarına karşı (özellikle ağlama gibi tehlike sinyallerine) aşırı duyarlı hale gelmesini ve onu koruma motivasyonunu en üst düzeye çıkarmasını sağladığı düşünülmektedir.39<br />
* '''Babalık ve Beyin Değişimi:''' Ebeveynlikle ilişkili beyin plastisitesi sadece annelere özgü değildir. Yavrularının bakımına aktif olarak katılan babalar üzerinde yapılan çalışmalar, onların beyinlerinde de annelerdekilere benzer yapısal ve işlevsel değişikliklerin meydana geldiğini göstermiştir.23 Bebekleriyle daha fazla zaman geçiren ve onlara daha fazla bakım veren babaların beyinlerinde, sosyal biliş ve bağlanma ile ilgili kortikal bölgelerde ve subkortikal ödül devrelerinde annelerdekine benzer değişimler saptanmıştır. Bu bulgular, ebeveyn beyninin şekillenmesinde biyolojik cinsiyetten ziyade, bizzat bakım verme deneyiminin ve yavruyla kurulan etkileşimin temel bir rol oynadığını göstermektedir.23 Bu durum, ebeveyn şefkatinin, yavrudan gelen sinyallerle tetiklenen ve beyni bu yeni ve hayati göreve hazırlayan önceden programlanmış bir nörobiyolojik potansiyelin harekete geçmesiyle ortaya çıktığını düşündürmektedir.

<span id="kavramsal-analiz-gözlemlenen-olguların-felsefi-düşüncelerle-yorumlanması"></span>
== '''Kavramsal Analiz: Gözlemlenen Olguların Felsefi Düşüncelerle Yorumlanması''' ==

Bilimsel veriler, üreme ve yavru bakımı davranışlarının “nasıl” işlediğine dair detaylı bir tablo sunarken, bu verilerin işaret ettiği daha derin “neden” ve “ne için” soruları, kavramsal bir analizi gerektirir. Bu bölümde, önceki bölümde sunulan bulgular, nizam (düzen), gaye (amaç), sanat, indirgemecilik ve hammadde-sanat ayrımı gibi kavramsal çerçeveler ışığında yorumlanacaktır. Amaç, bilimsel gerçeklerin doğal olarak işaret ettiği tefekkür boyutlarını, örtük ve sorgulayıcı bir dille ortaya koymaktır.

<span id="nizam-gaye-ve-sanat-analizi-davranışlardaki-hassas-ayarlar-ve-sanatlı-işleyiş"></span>
=== '''1. Nizam, Gaye ve Sanat Analizi: Davranışlardaki Hassas Ayarlar ve Sanatlı İşleyiş''' ===

Gözlemlenen davranışlar, rastgele eylemlerin bir toplamı olmaktan ziyade, belirli bir nizam içinde, açık bir gayeye hizmet eden ve çoğu zaman estetik bir sanat boyutu taşıyan organize süreçler olarak karşımıza çıkmaktadır.

* '''Kur Yapma Ritüellerindeki Sanat:''' Çardak kuşlarının, dişinin bakış açısını hesaplayarak bir perspektif illüzyonu oluşturması 28 veya bir tavus kuşunun tüylerindeki desenlerin, ışığı belirli açılarda yansıtarak göz alıcı renkler oluşturması 2, sadece biyolojik bir işlevin (eş seçimi) yerine getirilmesinin ötesinde, bariz bir sanat ve estetik boyutu sergilemektedir. Bu davranışların belirli bir amaca, yani üremeye yönelik olduğu açık olsa da, bu amaca ulaşmak için kullanılan yöntemlerdeki incelik, hesap ve sanatlılık dikkat çekicidir. Böylesine karmaşık estetik prensiplerin ve optik yanılsama tekniklerinin, belirli bir amaca hizmet edecek şekilde bir canlının davranış repertuvarına yerleştirilmiş olması, üzerinde düşünülmeye değer bir durumdur.<br />
* '''Yuva İnşasındaki Mühendislik:''' Bir dokumacı kuşun yuvasını inşa ederken kullandığı düğüm ve dokuma teknikleri 6 veya bir uzun kuyruklu baştankaranın örümcek ağının esnekliğini yosunun yalıtım özelliğiyle birleştirerek hem sağlam hem de termal olarak konforlu bir yapı oluşturması 12, ileri düzeyde mühendislik ve malzeme bilimi ilkelerinin tatbik edildiğini göstermektedir. Yuvanın mimari formu, inşa edildiği yerin seçimi ve kullanılan malzemelerin özellikleri, yavruların yırtıcılardan korunması, termal dengelerinin sağlanması ve sağlıklı bir şekilde büyümeleri gibi belirli gayelere hizmet edecek şekilde hassas bir nizam içinde tertip edilmiştir.9 Farklı fiziksel özelliklere sahip cansız malzemelerin, belirli bir mimari tasarımı ve işlevi gerçekleştirmek üzere bir araya getirildiği bu süreç, hassas bir planlamanın ve öngörünün varlığına işaret etmektedir.<br />
* '''Ebeveynlikteki Hormonal Senfoni:''' Ebeveynlik davranışlarının ortaya çıkışı için gerekli olan hormonal değişikliklerin zamanlaması, sıralaması ve etkileşimi, adeta bir senfoni orkestrasının hassas uyumunu andırır. Doğumdan hemen önce progesteron seviyelerinin düşmesi, aynı anda östrojen, prolaktin ve oksitosin seviyelerinin yükselmesi ve bu hormonların beyindeki belirli reseptörleri doğru zamanda etkilemesi, şefkat davranışının başlaması için zorunludur.17 Bu hassas dengedeki tek bir zamanlama hatası veya bir hormonun eksikliği, tüm süreci tersine çevirerek yavruya karşı şefkat yerine ilgisizlik veya saldırganlık gibi davranışların ortaya çıkmasına neden olabilir.21 Bu kadar çok sayıda kimyasal habercinin, doğru zamanda, doğru miktarda ve doğru sırayla salgılanarak, şefkat gibi son derece karmaşık ve anlamlı bir davranışı ortaya çıkaracak şekilde hassas bir denge içinde düzenlenmiş olması, sistemdeki nizamın derinliğini ve belirli bir gayeye yönelik işleyişini göstermektedir.

<span id="indirgemeci-yaklaşımların-eleştirisi-içgüdü-ve-doğa-kanunu-kavramlarının-yetersizliği"></span>
=== '''2. İndirgemeci Yaklaşımların Eleştirisi: “İçgüdü” ve “Doğa Kanunu” Kavramlarının Yetersizliği''' ===

Popüler ve bilimsel literatürde, gözlemlenen bu karmaşık olguları açıklamak için sıklıkla indirgemeci bir dil kullanılır. Ancak bu dil, çoğu zaman bir açıklama sunmaktan ziyade, olgunun kendisini farklı bir kelimeyle yeniden isimlendirerek bir anlama yanılsaması oluşturur.

* '''“İçgüdü” Bir Açıklama Değil, Bir İsimlendirmedir:''' Bir kuşun yuva yapma davranışını veya bir örümceğin ağ örmesini açıklamak için “içgüdü” kelimesi bir kısayol olarak sıkça kullanılır.13 Ancak bu analiz, “içgüdü” demenin, bir süreci açıklamak yerine, sadece ona bir isim takmak anlamına geldiğini vurgular. Bir kuşun yuva yapma davranışına “içgüdü” demek, bu davranışın icrası için gerekli olan bilginin (hangi malzemenin seçileceği, bu malzemelerin nasıl birleştirileceği, hangi mimari formun kullanılacağı, yuvanın nereye inşa edileceği gibi) kaynağını ve mahiyetini açıklamaz. Aksine, bu soruları bir “kara kutu” içine hapsederek üzerini örter. Özellikle son araştırmaların, bu süreçlerde öğrenme, deneyim ve bilişsel esnekliğin de önemli bir rol oynadığını göstermesi 34, “sabit bir genetik program” olarak anlaşılan klasik içgüdü kavramının ne denli yetersiz olduğunu ortaya koymaktadır.<br />
* '''Kanunlar Fail Değil, İşleyişin Tanımıdır:''' Benzer şekilde, ebeveynlik davranışlarının hormonal temelini “doğa kanunları” ile açıklamak, bu kanunları adeta kendi başına iş gören birer fail gibi sunma yanılgısını içerir. Oysa bir kanun, bir işleyişin nasıl gerçekleştiğini betimler; o işleyişi kimin veya neyin başlattığını, düzenlediğini ve sürdürdüğünü açıklamaz. “Oksitosin molekülünün, MPOA’daki belirli reseptörlere bağlanarak bir sinyal yolunu tetiklemesi” bir işleyişin tanımıdır. Ancak bu tanım, oksitosin molekülünü, o moleküle özgü reseptörü, aralarındaki bu hassas uyumu ve bu etkileşimin sonucunda “şefkat” gibi anlamlı bir davranışı ortaya çıkaran bütüncül sistemi var eden irade ve kudret hakkında bir şey söylemez. Bu yaklaşım, faili (etkeni), mefulün (edilgenin) veya fiilin (eylemin) içine gizleyerek nedenselliği eksik atfeden bir safsatadır.

<span id="hammadde-ve-sanat-ayrımı-moleküllerden-şefkate-giden-yol"></span>
=== '''3. Hammadde ve Sanat Ayrımı: Moleküllerden Şefkate Giden Yol''' ===

Gözlemlenen her olguyu, onu oluşturan temel bileşenler (“hammadde”) ile bu bileşenlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan ve bileşenlerde tek başlarına bulunmayan yeni özellikler taşıyan bütün (“sanat”) arasındaki fark üzerinden analiz etmek, daha derin bir anlayış sunar.

* '''Hammadde:''' Bu analiz bağlamında “hammadde”, davranışların temelini oluşturan en basit cansız bileşenlerdir. Yuva için bunlar; çamur, dal parçaları, yosun ve örümcek ağıdır.10 Ebeveynlik için; oksitosin, prolaktin, nöronlar ve sinapslar gibi moleküler ve hücresel yapılardır.16 Kur yapma için ise; ses dalgaları, tüy pigmentleri ve ışığın yansımasıyla oluşan renklerdir.1 Bu hammaddelerin hiçbirinde tek başına şefkat, sanat, mühendislik bilgisi veya estetik bir gaye bulunmaz.<br />
* '''Sanat:''' “Sanat” ise, bu basit hammaddeden inşa edilen ve hammaddede bulunmayan yepyeni özelliklere ve anlama sahip olan bütün’dür. Bu, termal olarak yalıtılmış, sağlam, korunaklı ve sanatlı bir mimariye sahip bir yuvadır.10 Bu, yavrusunun hayatta kalması için her türlü fedakarlığı yapan, onunla derin bir bağ kuran bir annenin şefkatidir.15 Bu, estetik bir zevk uyandıran, belirli bir koreografiye sahip bir kur dansıdır.1

Bu temel ayrım üzerinden şu analitik soruları sormak ufuk açıcıdır:

* Cansız hormon moleküllerinde ve nöron ağlarında (hammadde) bulunmayan “şefkat”, “bağlılık”, “fedakarlık” ve “koruma motivasyonu” gibi son derece anlamlı ve amaçlı özellikler, ebeveyn davranışına (sanat eseri) nereden ve nasıl gelmiştir?16<br />
* Basit çamur, dal ve ot parçalarında (hammadde) bulunmayan “mühendislik bilgisi”, “mimari plan”, “malzeme seçimi yeteneği” ve “sanatlı form”, bir kuş yuvasına (sanat eseri) nasıl dahil olmuştur?9<br />
* Bir canlının beynindeki nöronlarda (hammadde) tek tek bulunmayan “estetik yargı”, “optik illüzyon bilgisi” ve “güzellik algısı” gibi yetenekler, bir çardak gibi karmaşık bir estetik yapıyı (sanat eseri) nasıl ortaya çıkarmıştır?26

Bu analiz, hammaddenin, ondan inşa edilen sanat eserini açıklamakta yetersiz kaldığını göstermektedir. Eserde görülen özellikler (anlam, işlev, sanat, gaye), onu oluşturan parçaların basit bir toplamından hem nitelik hem de nicelik olarak çok daha fazlasıdır. Dolayısıyla, bu “fazlalığın”, yani esere eklenen bu yeni ve üstün özelliklerin kaynağının sorgulanması, akli bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.

<span id="sonuç-tefekkür-ufukları-ve-vicdani-muhakeme"></span>
== '''Sonuç: Tefekkür Ufukları ve Vicdani Muhakeme''' ==

Bu rapor boyunca, canlılar aleminde neslin devamlılığını sağlayan üreme ve yavru bakımı davranışlarının bilimsel temelleri incelenmiş ve bu davranışların ardındaki karmaşık mekanizmalar ortaya konulmuştur. Kur yapma ritüellerinde sergilenen göz alıcı sanattan, yuva inşasında tatbik edilen hassas mühendislik ilkelerine; ebeveynlik şefkatinin ortaya çıkışı için beyinde ve hormonlarda meydana gelen mucizevi dönüşümlerden, bu davranışların icrasında rol oynayan öğrenme ve bilişsel yeteneklere kadar sunulan tüm bilimsel veriler, bütüncül bir tablo sunmaktadır.

Bu tablo, hayatın devamlılığının rastgele süreçlerin bir sonucu olmaktan ziyade, son derece organize, birbiriyle uyumlu ve belirli gayelere hizmet eden mekanizmalarla donatıldığını göstermektedir. Bir çardağın estetiği, bir yuvanın mimarisi ve bir annenin şefkati, bilimsel olarak incelendiğinde her biri hayranlık uyandıran bir nizam ve sanatın varlığına işaret etmektedir. Cansız moleküllerden şefkatin, basit malzemelerden sanatlı yapıların ve nöron ağlarından estetik algının nasıl ortaya çıktığı sorusu, indirgemeci açıklamaların sınırlarını aşan derin bir tefekkür alanı açmaktadır.

Sunulan bu deliller ışığında, canlılar aleminde tezahür eden bu hassas dengelerin, bu sanatlı yapıların ve bu derin şefkatin kaynağı üzerine düşünmek, her akıl ve vicdan sahibine bırakılmış nihai bir muhakemedir. Şüphesiz, yol gösterilmiştir; bu yolda ilerleyip bir sonuca varmak, bireyin kendi aklî ve vicdani tercihine kalmıştır.

<span id="kaynakça"></span>
== '''Kaynakça''' ==

Abraham, E., &amp; Feldman, R. (2018). The neurobiology of fatherhood: a hormonal and neural network perspective. ''Current Opinion in Psychology, 20'', 11-16.

Alyousefi-Van Dijk, K., et al. (2019). The effects of vasopressin on paternal behavior and aggression in human fathers. ''Hormones and Behavior, 116'', 104571.

Andersson, M. (1994). ''Sexual Selection''. Princeton University Press.

Ashton, B. J., et al. (2018a). Cognitive performance is linked to group size and affects fitness in Australian magpies. ''Nature, 554''(7692), 364–367.

Atzil, S., Hendler, T., &amp; Feldman, R. (2011). Specifying the neurobiological basis of human attachment: brain, hormones, and behavior in synchronous and intrusive mothers. ''Neuropsychopharmacology, 36''(13), 2603–2615.

Atzil, S., et al. (2012). Vasopressin in the paternal rat brain: distribution, receptor binding, and مغناطيسي resonance imaging in response to pups. ''Journal of Comparative Neurology, 520''(14), 3249-3275.

Bailey, I. E., Muth, F., Morgan, K., Meddle, S. L., &amp; Healy, S. D. (2015). Birds build camouflaged nests. ''The Auk, 132''(1), 11-15.

Bailey, I. E., Morgan, K. V., Bertin, M., Meddle, S. L., &amp; Healy, S. D. (2014). Physical cognition: birds learn the structural efficacy of nest material. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 281''(1784), 20133225.

Bakermans-Kranenburg, M. J., et al. (2019). The importance of fathers for children’s development. ''Annual Review of Psychology, 70'', 501-528.

Bales, K. L., &amp; Saltzman, W. (2016). Fathering in rodents. ''Hormones and Behavior, 77'', 229-237.

Barske, J., Schlinger, B. A., Wikelski, M., &amp; Fusani, L. (2011). Female choice for male motor skills. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 278''(1723), 3523-3528.

Bastock, M. (1967). ''Courtship: An Ethological Study''. Aldine Publishing Company.

Bluff, L. A., Weir, A. A. S., Rutz, C., Wimpenny, J. H., &amp; Kacelnik, A. (2007). Tool-related cognition in New Caledonian crows. ''Comparative Cognition &amp; Behavior Reviews, 2'', 1-25.

Borgia, G. (1985). Bower quality, bower decoration, and mating success of male satin bowerbirds. ''Animal Behaviour, 33''(1), 266-271.

Borgia, G., &amp; Gore, M. A. (1986). Feather stealing in the satin bowerbird (Ptilonorhynchus violaceus): the costs of theft. ''Animal Behaviour, 34''(3), 727-738.

Bos, P. A., et al. (2018). Prenatal and postpartum testosterone is associated with paternal caregiving quality. ''Hormones and Behavior, 105'', 13-20.

Bowlby, J. (1982). ''Attachment and Loss, Vol. 1: Attachment''. Basic Books.

Breen, A. J., Guillette, L. M., &amp; Healy, S. D. (2016). What can nest-building birds teach us? ''Animal Behavior and Cognition, 3''(3), 167-179.

Bridges, R. S. (2015). Neuroendocrine regulation of maternal behavior. ''Frontiers in Neuroendocrinology, 40'', 50-60.

Brunton, P. J. (2008). The role of opioids in the regulation of the hypothalamo-pituitary-adrenal axis in pregnancy and parturition. ''Journal of Neuroendocrinology, 20''(10), 1147-1157.

Camacho-Alpizar, A., et al. (2021). If it ain’t broke don’t fix it: breeding success affects nest-building decisions. ''Behavioural Processes, 184'', 104336.

Caras, M. L. (2013). Hormonal and sensory control of female mate choice. ''Hormones and Behavior, 64''(2), 295-305.

Carretero, M. (2003). Olfactory system and maternal behavior in rats. ''Physiology &amp; Behavior, 78''(1), 1-10.

Chung, M. H. J., Barber, I., &amp; Head, M. L. (2023). Long-term nest building responses to changing ambient conditions. ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 378''(1884), 20220154.

Coccon, F., Schlinger, B. A., &amp; Fusani, L. (2012). Male Golden-collared Manakins Manacus vitellinus do not adapt their courtship display to spatial alteration of their court. ''Ibis, 154''(1), 173-176.

Cohen-Bendahan, C. C. C., et al. (2015). Intranasal vasopressin administration enhances approach to infant faces in men. ''Hormones and Behavior, 70'', 1-6.

Coleman, S. W., Patricelli, G. L., &amp; Borgia, G. (2004). Variable female preferences in wild satin bowerbirds. ''Animal Behaviour, 68''(3), 667-677.

Collias, N. E., &amp; Collias, E. C. (1964). The development of nest-building behavior in a weaverbird. ''The Auk, 81''(1), 42-52.

Darwin, C. (1871). ''The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex''. John Murray.

Dawson, W. R., &amp; Evans, F. C. (1960). Relation of growth and development to temperature regulation in nestling field and chipping sparrows. ''Physiological Zoology, 33''(4), 315-327.

Day, L. B., Fusani, L., Kim, C., &amp; Schlinger, B. A. (2011). Sexually dimorphic neural phenotypes in golden-collared manakins (Manacus vitellinus). ''Brain, Behavior and Evolution, 77''(4), 206-218.

Doucet, S. M., &amp; Montgomerie, R. (2003). Multiple sexual ornaments in satin bowerbirds: explaining the link between bower quality and male plumage colour. ''Behavioral Ecology and Sociobiology, 54''(3), 269-275.

Dulac, C., O’Connell, L. A., &amp; Wu, Z. (2014). Neural control of maternal and paternal behaviors. ''Science, 345''(6198), 765-770.

Edelstein, R. S., et al. (2017). Prenatal and postpartum testosterone and the primacy of paternal investment. ''Hormones and Behavior, 93'', 111-118.

Elie, J. E., et al. (2014). Duetting in a songbird: a role for social learning? ''Animal Behaviour, 97'', 1-10.

Feldman, R., Weller, A., Leckman, J. F., Kuint, J., &amp; Eidelman, A. I. (1999). The nature of the mother’s tie to her infant: maternal bonding under conditions of proximity, separation, and potential loss. ''Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40''(6), 929-939.

Fleming, A. S., &amp; Rosenblatt, J. S. (1974). Olfactory regulation of maternal behavior in rats: I. Effects of peripheral anosmia and lesions of the lateral olfactory tract in pup-induced virgins. ''Journal of Comparative and Physiological Psychology, 86''(2), 221-232.

Fleming, A. S., et al. (2002). Testosterone and prolactin are associated with emotional responses to infant cries in new fathers. ''Hormones and Behavior, 42''(4), 399-413.

Fusani, L., Day, L., Canoine, V., Reinemann, D., Hernandez, E., &amp; Schlinger, B. A. (2007a). Androgen and the elaborate courtship behavior of a tropical lekking bird. ''Hormones and Behavior, 51''(1), 62-68.

Fusani, L., Giordano, M., Day, L., &amp; Schlinger, B. A. (2007b). High-speed video analysis reveals individual variability in the courtship displays of male golden-collared manakins. ''Ethology, 113''(10), 964-972.

Gaffori, O., &amp; Le Moal, M. (1979). Disruption of maternal behavior and appearance of cannibalism after 6-OHDA lesions of the ventral mesencephalic tegmentum. ''Physiology &amp; Behavior, 23''(2), 317-323.

Galsworthy, M. J., et al. (2005). Is there a general factor of cognitive ability in mice? ''Behavior Genetics, 35''(1), 69-79.

Gettler, L. T., et al. (2011). Longitudinal evidence that fatherhood decreases testosterone in human males. ''Proceedings of the National Academy of Sciences, 108''(39), 16194-16199.

Gingnell, M., et al. (2015). Postpartum anxiety and neural responses to infant faces. ''Social Cognitive and Affective Neuroscience, 10''(10), 1305-1312.

Guillette, L. M., Scott, A. C. Y., &amp; Healy, S. D. (2016). Social learning in nest-building birds: a role for familiarity. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 283''(1825), 20152685.

Hahn, L. G., Hooper, R., McIvor, G. E., &amp; Thornton, A. (2021). Cooperative nest building in wild jackdaw pairs. ''Animal Behaviour, 178'', 149-163.

Hahn-Holbrook, J., et al. (2011). The biology of paternal care. ''Psychological Bulletin, 137''(6), 928-952.

Hall, Z. J., Meddle, S. L., &amp; Healy, S. D. (2015). A role for nonapeptides and dopamine in nest-building behaviour. ''Journal of Ornithology, 156''(Suppl 1), 165-175.

Hansell, M. (2000). ''Bird Nests and Construction Behaviour''. Cambridge University Press.

Hansell, M., &amp; Ruxton, G. D. (2008). Setting a new standard for animal architecture. ''Biology Letters, 4''(1), 1-3.

Healy, S. D. (2023). Bird nest building: visions for the future. ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 378''(1884), 20220156.

Hinde, R. A., &amp; Matthews, L. H. (1958). The breeding of the ring-dove (Streptopelia risoria). ''Ibis, 100''(4), 475-489.

Hipwell, A. E., et al. (2015). Neural responses to infant faces in new mothers: a functional magnetic resonance imaging study. ''Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56''(9), 960-969.

Ho, S. S., Konrath, S., Brown, S., &amp; Swain, J. E. (2014). Empathy and parental motivation. ''Parenting: Science and Practice, 14''(3-4), 173-191.

Hogan, J. D. (2023). Chthonic severance: dinosaur eggs of the Mesozoic, the significance of partially buried eggs and contact incubation precursors. ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 378''(1884), 20220145.

Hollis, B., &amp; Kawecki, T. J. (2014). Male cognitive performance declines in the absence of female choice. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 281''(1779), 20132872.

Isden, J., et al. (2013). Performance in cognitive and problem-solving tasks in male spotted bowerbirds does not correlate with mating success. ''Animal Behaviour, 86''(4), 829-838.

Jacobson, C. D., et al. (1980). The role of the vomeronasal system in the maternal behavior of the rat. ''Physiology &amp; Behavior, 25''(6), 875-882.

Keagy, J., et al. (2009). Male satin bowerbirds with better problem-solving ability have higher mating success. ''Animal Behaviour, 78''(4), 809-817.

Keagy, J., et al. (2011). Complex relationship between multiple measures of cognitive ability and male mating success in satin bowerbirds, Ptilonorhynchus violaceus. ''Animal Behaviour, 81''(5), 1063-1070.

Kendeigh, S. C. (1961). Energy of birds conserved by roosting in cavities. ''The Wilson Bulletin, 73''(2), 140-147.

Khoddam, R., et al. (2020). Neural correlates of paternal protection: testosterone and brain responses to infant cry. ''Social Cognitive and Affective Neuroscience, 15''(1), 1-10.

Kim, P., Mayes, L. C., Feldman, R., Leckman, J. F., &amp; Swain, J. E. (2013). Early postpartum parental preoccupation and positive parenting thoughts: relationship with parent-infant interaction. ''Infant Behavior and Development, 36''(4), 743-752.

Kinsley, C. H. (1990). Prenatal stress and maternal behavior in the rat. ''Annals of the New York Academy of Sciences, 578'', 148-160.

Kirkpatrick, B., et al. (1994). Aromatase and paternal behavior. ''Physiology &amp; Behavior, 55''(2), 281-284.

Kristal, M. B. (1976). The effect of the placenta on maternal behavior in the rat. ''Physiology &amp; Behavior, 16''(5), 581-586.

Kristal, M. B. (1980). Placentophagia: a biobehavioral enigma (or De gustibus non disputandum est). ''Neuroscience &amp; Biobehavioral Reviews, 4''(2), 141-150.

Leckman, J. F., et al. (1999). The role of oxytocin in maternal instinct. ''Progress in Brain Research, 119'', 489-512.

Lee, A. W., &amp; Brown, R. E. (2002). The effect of castration and testosterone replacement on paternal behavior in the biparental California mouse (Peromyscus californicus). ''Hormones and Behavior, 41''(2), 249-258.

Levine, A., Zagoory-Sharon, O., Feldman, R., &amp; Weller, A. (2007). Oxytocin during pregnancy and early postpartum: individual differences and maternal-fetal attachment. ''Peptides, 28''(6), 1162-1169.

Lévy, F. (1983). Olfaction and maternal behavior in the ewe. In ''Olfaction and Endocrine Regulation'' (pp. 319-331). IRL Press.

Lévy, F. (2004). Olfactory regulation of maternal behavior in mammals. ''Hormones and Behavior, 46''(3), 284-302.

Lévy, F. (2009). The role of olfaction in the regulation of maternal behavior in sheep. ''Reproduction, Nutrition, Development, 49''(4), 367-377.

Li, T., et al. (2017). Neural correlates of paternal love. ''Frontiers in Human Neuroscience, 11'', 446.

Loffredo, C. A., &amp; Borgia, G. (1986). Male courtship vocalizations as cues for mate choice in the satin bowerbird (Ptilonorhynchus violaceus). ''The Auk, 103''(1), 189-195.

Madden, J. (2001). Sex, bowers and brains. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 268''(1469), 833-838.

Mainwaring, M. C., Medina, I., &amp; Tobalske, B. W. (2023). The evolution of nest site use and nest architecture in modern birds and their ancestors. ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 378''(1884), 20220143.

Marques, D. M. (1979). Roles of the main olfactory and vomeronasal systems in the response of the female hamster to young. ''Behavioral and Neural Biology, 26''(3), 311-329.

Mascaro, J. S., Hackett, P. D., &amp; Rilling, J. K. (2013). Testicular volume is inversely correlated with paternal caregiving in human fathers. ''Proceedings of the National Academy of Sciences, 110''(39), 15746-15751.

Matzel, L. D., et al. (2003). A “general” learning ability in mice. ''Journal of Neuroscience, 23''(15), 6423-6433.

Mayr, E., &amp; Amadon, D. (1951). A classification of recent birds. ''American Museum Novitates, 1496'', 1-42.

Mercer, R. T. (1985). The process of maternal role attainment over the first year. ''Nursing Research, 34''(4), 198-204.

Miller, G. F., &amp; Todd, P. M. (1998). Mate choice turns cognitive. In ''Simple Heuristics That Make Us Smart'' (pp. 225-260). Oxford University Press.

Moltz, H., et al. (1970). Hormonal induction of maternal behavior in the ovariectomized nulliparous rat. ''Physiology &amp; Behavior, 5''(12), 1373-1377.

Muth, F., &amp; Healy, S. D. (2011). The role of adult experience in nest building in the zebra finch. ''Animal Behaviour, 82''(2), 185-189.

Muth, F., &amp; Healy, S. D. (2012). Zebra finches learn about nest-site preferences from personal and social information. ''Animal Behaviour, 84''(4), 873-880.

Muth, F., et al. (2013). Colour preferences of nest-building zebra finches. ''Behavioural Processes, 99'', 106-111.

Nice, M. M. (1957). Nesting success in altricial birds. ''The Auk, 74''(3), 305-321.

Numan, M. (1974). Medial preoptic area and maternal behavior in the female rat. ''Journal of Comparative and Physiological Psychology, 87''(4), 746-759.

Numan, M. (2007). Motivational systems and the neural circuitry of maternal behavior in the rat. ''Developmental Psychobiology, 49''(1), 12-21.

Ocampo, D., De Silva, T. N., Sheard, C., &amp; Stoddard, M. C. (2023). Evolution of nest architecture in tyrant flycatchers and allies. ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 378''(1884), 20220148.

Patricelli, G. L., et al. (2003). Male satin bowerbirds, Ptilonorhynchus violaceus, adjust their display intensity in response to female signalling. ''Animal Behaviour, 66''(4), 673-679.

Pearson, R. M., Lightman, S. L., &amp; Evans, J. (2009). Attentional bias for threatening information in late pregnancy and early postpartum. ''Archives of Women’s Mental Health, 12''(6), 395-403.

Pearson, R. M., Lightman, S. L., &amp; Evans, J. (2011). Emotional sensitivity for own and other’s infant crying in pregnant and postpartum women. ''Hormones and Behavior, 59''(2), 278-284.

Plomin, R., &amp; Spinath, F. M. (2002). Genetics and general cognitive ability (g). ''Trends in Cognitive Sciences, 6''(4), 169-176.

Poindron, P., et al. (1988). The role of progestins in the maternal behavior of the ewe. ''Hormones and Behavior, 22''(4), 490-503.

Price, J. J. (2017). Open cup nests evolved from roofed nests in the early passerines. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 284''(1850), 20162798.

Prudom, S. L., et al. (2008). Paternal behavior and testosterone and estrogen concentrations in the common marmoset (Callithrix jacchus). ''Hormones and Behavior, 54''(2), 205-211.

Raby, C. R., &amp; Clayton, N. S. (2009). The role of imagination in animal cognition. ''Trends in Cognitive Sciences, 13''(9), 370-377.

Ribeiro, A. C., et al. (2012). Estradiol and the maternal brain. ''European Journal of Pharmacology, 677''(1-3), 1-10.

Rilling, J. K., &amp; Mascaro, J. S. (2017). The neurobiology of fatherhood. ''Current Opinion in Psychology, 15'', 26-32.

Robson, T., et al. (2005). Male satin bowerbirds, Ptilonorhynchus violaceus, use complex signals to solicit copulations. ''Behavioral Ecology, 16''(2), 341-346.

Rocchetti, M., et al. (2014). A review of the neuroimaging literature on the maternal brain. ''Journal of Affective Disorders, 166'', 262-275.

Rosenblatt, J. S. (1969). The development of maternal responsiveness in the rat. ''American Journal of Orthopsychiatry, 39''(1), 36-56.

Rosenthal, G. G. (2017). ''Mate Choice: The Evolution of Sexual Decision-Making from Microbes to Humans''. Princeton University Press.

Rushbrook, B. J., &amp; Barber, I. (2006). Nesting, courtship and spawning of the three-spined stickleback from an upland lake. ''Journal of Fish Biology, 69''(3), 870-882.

Seed, A., &amp; Byrne, R. (2010). Animal tool-use. ''Current Biology, 20''(23), R1032-R1039.

Siegel, H. I., &amp; Rosenblatt, J. S. (1975). Estrogen-induced maternal behavior in hysterectomized-ovariectomized virgin rats. ''Physiology &amp; Behavior, 14''(4), 465-471.

Soravia, C., et al. (2022). General cognitive ability in a wild bird: validation of a g-factor in great tits (Parus major). ''Philosophical Transactions of the Royal Society B, 377''(1850), 20210087.

Stern, J. M. (1989). Maternal behavior: sensory, hormonal, and neural determinants. In ''Psychoendocrinology'' (pp. 105-226). Academic Press.

Strathearn, L., Li, J., Fonagy, P., &amp; Montague, P. R. (2008). What’s in a smile? Maternal brain responses to infant facial cues. ''Pediatrics, 122''(1), 40-51.

Street, S. E., et al. (2022). Convergent evolution of elaborate nests as structural defences in birds. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 289''(1976), 20220721.

Swain, J. E., et al. (2004). Brain response to own baby’s cry in mothers: an fMRI study. ''NeuroReport, 15''(18), 2735-2739.

Thijssen, S., et al. (2018). Paternal brain responses to infant cries: a functional magnetic resonance imaging study. ''Social Neuroscience, 13''(1), 1-11.

Thompson-Booth, C., et al. (2014). I know how you feel: the role of the mirror neuron system in maternal empathy. ''Social Neuroscience, 9''(5), 463-473.

Trainer, B. C., &amp; Marler, C. A. (2001). Testosterone, paternal behavior, and aggression in the monogamous California mouse (Peromyscus californicus). ''Hormones and Behavior, 40''(1), 32-42.

Uy, J. A. C., et al. (2001). Female choice for male motor skills. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 268''(1473), 1279-1284.

Van Anders, S. M., et al. (2011). The steroid/peptide theory of social bonds: integrating testosterone and vasopressin in attachment, affiliation, and paternal behavior. ''Psychoneuroendocrinology, 36''(9), 1285-1295.

Van Anders, S. M., et al. (2012). Effects of gendered behavior on testosterone in women and men. ''Proceedings of the National Academy of Sciences, 109''(35), 13955-13960.

Wallace, A. R. (1867). The philosophy of birds’ nests. ''The Intellectual Observer, 11'', 413-420.

Walsh, P. T., et al. (2013). Social learning of nest-site preferences in a songbird. ''Animal Behaviour, 86''(5), 1073-1079.

Weisman, O., et al. (2013). Salivary testosterone and cortisol are associated with father-infant interaction. ''Developmental Psychobiology, 55''(8), 853-863.

Witschi, E. (1956). ''Development of Vertebrates''. W.B. Saunders Company.

Wojcieszek, J. M., et al. (2007). Bower decorations and mating success in the satin bowerbird (Ptilonorhynchus violaceus). ''Behavioral Ecology and Sociobiology, 61''(3), 361-370.

Zarrow, M. X., et al. (1971). The role of the hormones in the induction of maternal nest-building in the rabbit. ''Hormones and Behavior, 2''(1), 29-38.

Zentall, T. R. (2006). Imitation: definitions, evidence, and mechanisms. ''Animal Cognition, 9''(4), 335-353.

Ziegler, T. E., et al. (2000). Urinary and fecal steroid excretion in the cotton-top tamarin (Saguinus oedipus). ''American Journal of Primatology, 51''(3), 145-157.

Ziegler, T. E., et al. (2006). Prolactin and paternal care in common marmosets, Callithrix jacchus. ''Hormones and Behavior, 49''(5), 629-637.

Ziegler, T. E., et al. (2009). Hormonal and behavioral correlates of paternal care in the common marmoset (Callithrix jacchus). ''American Journal of Primatology, 71''(9), 748-758.

Ziegler, T. E., et al. (2011). Olfactory cues are potent stimulators of paternal behavior in the common marmoset (Callithrix jacchus). ''Hormones and Behavior, 60''(3), 278-284.

<span id="alıntılanan-çalışmalar"></span>
==== '''Alıntılanan çalışmalar''' ====

# Courtship display - Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Courtship_display<br />
# Animal Courtship - Advanced | CK-12 Foundation, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://flexbooks.ck12.org/cbook/ck-12-advanced-biology/section/14.15/primary/lesson/animal-courtship-advanced-bio-adv/<br />
# Courtship | Definition, Behavior, Animals, Examples, &amp; Facts | Britannica, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.britannica.com/science/courtship<br />
# 20 animal mating rituals from the cute to the cannibalistic | CBC Life, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.cbc.ca/life/culture/20-animal-mating-rituals-from-the-cute-to-the-cannibalistic-1.5462981<br />
# Ten Strange, Endearing and Alarming Animal Courtship Rituals - Cool Green Science, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://blog.nature.org/2016/02/09/ten-strange-endearing-and-alarming-mating-habits-of-the-animal-world/<br />
# 7 Amazing Animal Courtship Rituals - Thomson Safaris, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://thomsonsafaris.com/blog/7-amazing-animal-courtship-rituals/<br />
# (PDF) Evolution of nest architecture in tyrant flycatchers and allies - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/372242484_Evolution_of_nest_architecture_in_tyrant_flycatchers_and_allies<br />
# The evolution of nest site use and nest architecture in modern birds and their ancestors | Request PDF - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/372242590_The_evolution_of_nest_site_use_and_nest_architecture_in_modern_birds_and_their_ancestors<br />
# Bird nest building: visions for the future - University of St Andrews Research Portal, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://research-portal.st-andrews.ac.uk/files/290272442/Healy_2023_PTRS_B_Bird_nest_building_CC.pdf<br />
# THE EVOLUTION OF NESTS AND NEST … - Oxford Academic, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://academic.oup.com/icb/article-pdf/4/2/175/5893593/4-2-175.pdf<br />
# The evolution of nest site use and nest architecture in modern birds …, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rstb.2022.0143<br />
# From neurons to nests: nest-building behaviour as a model in behavioural and comparative neuroscience - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4986315/<br />
# What Can Nest-Building Birds Teach Us? - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/301246908_What_Can_Nest-Building_Birds_Teach_Us<br />
# Parental Care in Animals - Advanced | CK-12 Foundation, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://flexbooks.ck12.org/cbook/ck-12-advanced-biology/section/14.16/primary/lesson/parental-care-in-animals-advanced-bio-adv/<br />
# What Good Parenting Looks Like in the Animal Kingdom | Discover Magazine, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.discovermagazine.com/what-good-parenting-looks-like-in-the-animal-kingdom-47028<br />
# The biology of mammalian parenting and its effect on offspring social development - PMC, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4306567/<br />
# Mothers, Fathers, and Others: Neural Substrates of Parental Care - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6660995/<br />
# The parental brain and behavior: a target for endocrine disruption - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6708493/<br />
# Hormonal Stimulation and Paternal Experience Influence Responsiveness to Infant Distress Vocalizations by Adult Male Common Marmosets, Callithrix jacchus - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4718886/<br />
# Parenting and plasticity - Princeton University, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.princeton.edu/~goulde/pubs/Parenting%20and%20plasticity.pdf<br />
# The neurobiology of parenting: A neural circuit perspective - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5241891/<br />
# (PDF) The biology of mammalian parenting and its effect on offspring social development, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/264795844_The_biology_of_mammalian_parenting_and_its_effect_on_offspring_social_development<br />
# Complex relationship between multiple measures of cognitive ability and male mating success in satin bowerbirds, Ptilonorhynchus violaceus | Request PDF - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/228479657_Complex_relationship_between_multiple_measures_of_cognitive_ability_and_male_mating_success_in_satin_bowerbirds_Ptilonorhynchus_violaceus<br />
# Cognitive ability and the evolution of multiple behavioral display traits - Oxford Academic, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://academic.oup.com/beheco/article/23/2/448/246412<br />
# Visual effects in great bowerbird sexual displays and their …, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3996615/<br />
# Complex relationship between multiple measures of cognitive ability and male mating success in satin bowerbirds, Ptilonorhynchus violaceus - Penn State Research Database, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pure.psu.edu/en/publications/complex-relationship-between-multiple-measures-of-cognitive-abili<br />
# Performance in cognitive and problem-solving tasks in male spotted bowerbirds does not correlate with mating success | Request PDF - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/260798989_Performance_in_cognitive_and_problem-solving_tasks_in_male_spotted_bowerbirds_does_not_correlate_with_mating_success<br />
# Is Nest-building an instinct in birds?, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://people.wku.edu/charles.smith/wallace/zLowne1879.pdf<br />
# Bird nest building: visions for the future - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10331917/<br />
# How do birds know to make nests? Is it purely instinctual or is it taught? - Reddit, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.reddit.com/r/askscience/comments/6ew0w1/how_do_birds_know_to_make_nests_is_it_purely/<br />
# Physical cognition: birds learn the structural efficacy of nest material …, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4043081/<br />
# (PDF) Physical cognition: Birds learn the structural efficacy of nest material - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.researchgate.net/publication/261752530_Physical_cognition_Birds_learn_the_structural_efficacy_of_nest_material<br />
# The cognition of nest building - Research output, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://research-portal.st-andrews.ac.uk/en/projects/the-cognition-of-nest-building-2/publications/<br />
# The role of cognition in nesting - PMC, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10331919/<br />
# Brain plasticity in pregnancy and the postpartum period: links to maternal caregiving and mental health - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6440938/<br />
# The truth about ‘baby brain’: Six ways parenthood changes your brain - Nipperbout, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.nipperbout.com/tips-and-tales/the-truth-about-baby-brain-six-ways-parenthood-changes-your-brain<br />
# Human Maternal Brain Plasticity: Adaptation to Parenting - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5667351/<br />
# Nurture Changes a Parent’s Brain | Psychology Today, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-nurture-revolution/202308/nurture-changes-a-parents-brain<br />
# The neural mechanisms and consequences of paternal caregiving - PubMed, erişim tarihi Ağustos 20, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30760881/

[[Kategori:Biyoloji]]