Türleşme

Türleşme İddiasının Bilimsel ve Kavramsal Analizi: Deliller ve Çözülemeyen Sorunlar

Giriş

Canlılar alemindeki baş döndürücü çeşitlilik, kökenleri hakkında temel bir soruyu gündeme getirmektedir. Bu rapor, söz konusu çeşitliliği tesadüfi süreçlerin birikimsel bir sonucu olarak değil, her biri derin bir tefekkür ve araştırmayı hak eden sanatlı eserlerden müteşekkil bir galeri olarak ele almaktadır. Bu perspektif, bu muazzam çeşitliliğin hangi mekanizmalarla ortaya çıktığına dair titiz bir incelemeyi zorunlu kılmaktadır. Modern biyoloji literatüründe bu çeşitliliğin merkezi açıklama mekanizması olarak “türleşme” kavramı öne sürülmektedir.1 Bu rapor, literatürde kullanıldığı şekliyle türleşme kavramını, yani mevcut bir ata popülasyondan üreme açısından yalıtılmış yeni türlerin meydana geldiği iddiasını tanımlayacak ve analiz edecektir.

Raporun temel amacı, türleşme iddiasını desteklemek üzere sunulan delilleri titizlikle incelemek ve bu iddianın karşı karşıya olduğu temel mantıksal, biyolojik ve enformasyonel sorunları derinlemesine analiz etmektir. Bu analiz, maddi süreçlere ve cansız varlıklara failiyet, irade veya yaratıcılık atfeden bir dilden titizlikle kaçınarak, süreçleri edilgen ve betimleyici bir üslupla aktaran felsefi ve dilbilimsel bir çerçeveye 4 sıkı sıkıya bağlı kalarak yürütülecektir.

Bölüm 1: Bilimsel Zemin: Türleşme Kavramı ve Öne Sürülen Mekanizmalar

1.1. “Tür” Kavramının Tanımındaki Belirsizlikler

Türleşme teorisinin bütün yapısı, “tür” kavramının sağlam bir tanımı üzerine inşa edilmiştir. Ancak biyoloji biliminde, tüm canlıları kapsayan evrensel ve tutarlı bir tür tanımı bulunmamaktadır. Bu tanımsal belirsizlik, teorinin temelinde yatan ciddi bir zafiyettir.

Biyolojik Tür Kavramı (BTK): En yaygın kullanılan tanım olan BTK, türü birbiriyle çiftleşerek verimli döller meydana getirebilen bireyler topluluğu olarak tanımlar.2 Ancak bu tanımın sınırları oldukça dardır. Eşeyli üremeyen organizmalar (örneğin bakteriler), nesli tükenmiş ve sadece fosil kayıtlarından bilinen canlılar ve farklı türler arasında melez yavruların meydana geldiği durumlar (hibritleşme) bu tanımın kapsamı dışında kalmaktadır.2

Morfolojik (Tipolojik) Tür Kavramı: Bu kavram, canlıları fiziksel görünüşlerine ve anatomik özelliklerine göre sınıflandırır.2 Bu yaklaşım, özellikle tür içi çeşitliliğin (polimorfizm) yüksek olduğu durumlarda (örneğin, aynı böcek türünün farklı renk desenlerine sahip olması) yetersiz kalmakta ve sınıflandırmayı araştırmacının öznel yargılarına bırakmaktadır.

Filogenetik Tür Kavramı: Bu tanıma göre tür, bir filogenetik ağacın üzerindeki en küçük monofiletik (tek bir ortak atadan gelen) birey grubudur. Bu kavramın temel sorunu ise, açıklanmasına yardımcı olması beklenen evrimsel tarihi varsayması ve dolayısıyla bir tür döngüsel mantık içermesidir.

Bu tanımsal karmaşa, önemli bir sonuç doğurmaktadır. Teorinin bir “türün” kökenini açıkladığı iddia edilirken, neyin “tür” olduğu konusunda bir fikir birliği yoktur. Bu durum, bir popülasyondaki küçük ölçekli değişimlerin (mikroevrim), bütünüyle yeni bir organizma türünün ortaya çıkması (makroevrim) gibi büyük bir iddia ile bir tutulmasına zemin hazırlamaktadır. Eğer varış çizgisi olan “yeni tür” net bir şekilde tanımlanamıyorsa, “türleşme” adı verilen yarışın tamamlandığı iddiası nasıl kesin olarak öne sürülebilir? Bu semantik kayma, bir sinek popülasyonundaki çiftleşme tercihi değişikliğinin 7 veya bir balık türündeki kemiksi plaka sayısındaki oynamanın 8, “türleşmenin başlangıcı” olarak etiketlenmesine olanak tanımakta ve böylece gözlemlenen küçük varyasyonlara, büyük dönüşümleri açıklama iddiasının ağırlığı yüklenmektedir.

1.2. Türleşme İddiasının Modelleri

Literatürde, türleşme sürecinin işleyişini betimlemek üzere çeşitli modeller öne sürülmüştür. Bu modeller, edilgen ve süreci tanımlayıcı bir dille şu şekilde özetlenebilir:

Coğrafi Yalıtıma Dayalı Model (Allopatrik Türleşme): En sık atıf yapılan modeldir. Bu senaryoya göre, bir popülasyonun bir dağ silsilesi, nehir veya okyanus gibi bir coğrafi engel tarafından iki veya daha fazla alt gruba ayrılmasıyla gen akışı kesintiye uğrar.3 Zamanla, yalıtılmış bu popülasyonlarda genetik farklılıkların biriktiği ve nihayetinde üreme açısından uyumsuz hale geldikleri varsayılır.

Diğer Coğrafi Modeller (Peripatrik ve Parapatrik): Peripatrik türleşme, allopatrinin bir varyasyonu olarak, ana popülasyondan ayrılan küçük bir çevre popülasyonunun yalıtılması durumunu tanımlar ve genellikle “kurucu etkisi” ile ilişkilendirilir.8 Parapatrik türleşmede ise, popülasyonlar coğrafi olarak bitişik kalır ve aralarında sınırlı bir gen akışı devam ederken, güçlü çevresel farklılıkların bulunduğu bir temas bölgesi boyunca farklılaştıkları öne sürülür.8

Coğrafi Yalıtım Olmaksızın Gelişen Model (Simpatrik Türleşme): Bu modelde, üreme yalıtımının aynı coğrafi bölgede yaşayan bir popülasyon içinde ortaya çıktığı iddia edilir.1 Bu durumun, özellikle bitkilerde kromozom sayısının katlanması (poliploidi) 6 veya popülasyon içindeki farklı grupların aynı alandaki farklı ekolojik nişlere (örneğin, böceklerin farklı konak bitkilere) yönelmesi gibi faktörlerle tetiklendiği varsayılır.8

1.3. Üreme Yalıtımının Vasıfları

Farklı popülasyonlar arasında gen akışının engellendiği durumlar, “üreme yalıtım mekanizmaları” olarak adlandırılır. Bu durumlar, kendi başlarına bir şey “evrimleştiren” mekanizmalar olarak değil, gözlemlenen koşullar olarak ele alınmalıdır. Bu koşullar iki ana kategoride incelenir:

Zigot-Öncesi Koşullar: Döllenmenin gerçekleşmesini engelleyen faktörlerdir. Bunlar arasında habitat farklılıkları (farklı yaşam alanlarını tercih etme), zamansal farklılıklar (farklı üreme mevsimleri), davranışsal uyumsuzluklar (kur ritüellerinin tanınmaması), üreme organlarındaki mekanik uyuşmazlıklar ve gametik uyumsuzluk (sperm ve yumurtanın birleşememesi) yer alır.3

Zigot-Sonrası Koşullar: Döllenme gerçekleştikten sonra devreye giren faktörlerdir. Bunlar arasında melez yaşam yetersizliği (hibrit zigotun gelişememesi), melez kısırlığı (katır örneğinde olduğu gibi melez bireyin kısır olması) ve melez çöküşü (ilk nesil melezlerin verimli, ancak sonraki nesillerin verimsiz veya sağlıksız olması) bulunur.10

Bölüm 2: Türleşme İddiasına Delil Olarak Sunulan Gözlemler ve Deneyler

Türleşme iddiasını desteklemek amacıyla sunulan kanıtlar, coğrafi dağılım gözlemleri ve laboratuvar deneyleri olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir. Ancak bu kanıtlar yakından incelendiğinde, iddia edilen büyük ölçekli dönüşümleri değil, yalnızca bir türün mevcut genetik potansiyeli içindeki sınırlı değişimleri gösterdikleri anlaşılmaktadır.

2.1. Coğrafi Dağılım Gözlemleri

“Halka Türler” (Ring Species): Klasik bir örnek olarak sunulan Larus martıları veya Kaliforniya’daki Ensatina semenderleri vakasında, coğrafi bir halka boyunca dağılmış komşu popülasyonların birbiriyle çiftleşebildiği, ancak halkanın iki ucundaki popülasyonların çiftleşemediği gözlemlenir.7 Bu durum, türleşmenin bir kanıtı olarak sunulsa da, aslında varyasyonun sınırlarını gösteren bir delildir. Halka boyunca ilerledikçe, genetik bilginin kademeli olarak kaybolduğu veya bozulduğu ve bu genetik fakirleşmenin halkanın uçlarında uyumsuzluğa yol açtığı görülmektedir. Bu, yeni ve işlevsel genetik bilginin üretildiği bir süreç değil, mevcut bilginin eksildiği bir süreçtir.

Ada Popülasyonları: Galapagos Adaları’ndaki ispinozlar ve izole göllerdeki üç dikenli dikence balıkları da sıkça zikredilen örneklerdir.8 İspinozların gagalarındaki boyut ve şekil farklılıkları veya dikence balıklarının kemiksi zırh plakalarının sayısındaki değişimler, çevresel baskılara yanıt olarak mevcut genetik potansiyelin ifade edilmesiyle ortaya çıkan adaptasyon örnekleridir. Gözlemlenen, bir ispinozun başka bir canlıya dönüşmesi değil, farklı beslenme koşullarına uyum sağlamış bir ispinoz varyasyonudur. Bir ispinoz, ispinoz olarak kalmakta; bir dikence balığı da dikence balığı olarak kalmaktadır.

2.2. Laboratuvar Deneyleri ve Güncel Vakalar

Diane Dodd’un Meyve Sineği Deneyi: Bu deneyde, tek bir popülasyondan alınan meyve sinekleri iki gruba ayrılmış ve farklı besin kaynakları (maltoz ve nişasta) ile beslenmiştir. Uzun nesiller sonra, “maltoz sineklerinin” kendi aralarında, “nişasta sineklerinin” ise kendi aralarında çiftleşmeyi tercih ettiği bir davranışsal farklılaşma gözlemlenmiştir.7 Bu sonuç, türleşmenin başlangıcı olarak yorumlanmıştır. Ancak kritik analiz, bunun yeni bir anatomik yapı veya işlevsel genetik bilginin ortaya çıkışı olmadığını, sadece mevcut bir popülasyon içinde bir davranışsal ayrışma olduğunu göstermektedir. Sinekler, anatomik ve genetik olarak hala aynı türün üyeleridir ve zorlandıklarında birbiriyle çiftleşip verimli döller verebilmektedirler.

Elma Kurtçuğu Sineği (Rhagoletis pomonella): Bu sinek türünün bir alt popülasyonunun, yerli alıç ağaçlarından, sonradan bölgeye getirilen elma ağaçlarına geçiş yapması, devam eden bir simpatrik türleşme vakası olarak sunulur.11 Elma üzerinde yaşayan popülasyonun yaşam döngüsü zamanlaması, alıç üzerinde yaşayanlardan farklılaşmıştır. Bu durum, yeni bir organizmanın ortaya çıkışı değil, bir habitat uzmanlaşması ve mevcut genetik özelliklerin yeni koşullara göre ayıklanmasıdır.

Bu örneklerin tamamında ortak olan bir yanıltma söz konusudur. Evrim teorisinin asıl iddiası, balığın karaya çıkması, sürüngenin kanatlanması gibi yeni vücut planlarının, organların ve karmaşık sistemlerin kökenini açıklamaktır. Ancak bu büyük iddiayı desteklemek için sunulan kanıtlar, ispinoz gagası, balık zırhı veya sinek çiftleşme alışkanlığı gibi küçük ölçekli, yatay ve hatta bazen genetik bilgi kaybına dayalı değişimlerdir. “Türleşme” terimi, hem bu gözlemlenen küçük değişimleri hem de varsayılan büyük dönüşümleri kapsayacak şekilde kullanılarak, birincisine dair kanıtların ikincisine de delil teşkil ettiği yanılsaması oluşturulmaktadır. Bu raporun kritik işlevi, bu hatalı bağlantıyı koparmak ve adaptasyonun, yaratılış için bir kanıt olmadığını göstermektir.

Bölüm 3: Kavramsal Analiz: Türleşme İddiasının Temelindeki Biyolojik ve Mantıksal Sorunlar

Türleşme iddiası, gözlemsel kanıtların yetersizliğinin ötesinde, temel biyolojik ve mantıksal düzeyde çok daha derin sorunlarla karşı karşıyadır. Bu sorunlar, canlılardaki karmaşık sistemlerin kökeni, değişim mekanizmalarının sınırları ve en temelde biyolojik bilginin kaynağı gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır.

3.1. Nizam, Gaye ve Sanat Analizi: İndirgenemez Karmaşıklık Sorunu

Biyokimya profesörü Michael Behe tarafından geliştirilen “indirgenemez karmaşıklık” kavramı, canlı sistemlerin aşamalı bir şekilde ortaya çıkamayacağını öne süren güçlü bir argümandır.12 İndirgenemez karmaşık bir sistem, temel bir işlevi yerine getirmek için birbiriyle etkileşen çok sayıda parçadan oluşan ve bu parçalardan herhangi birinin çıkarılması durumunda sistemin tamamen işlevsiz hale geldiği bir sistemdir.15 Behe, bu kavramı açıklamak için basit bir fare kapanı analojisi kullanır: Kapanın çalışması için platform, çekiç, yay, tutma çubuğu ve tetik mekanizmasının hepsinin aynı anda ve doğru bir şekilde yerleştirilmiş olması gerekir. Parçalardan birinin eksikliği, kapanı işlevsiz kılar.15

Vaka Analizi 1: Bakteri Kamçısı: Bu kavramın en çarpıcı biyolojik örneklerinden biri, bazı bakterilerin sıvı ortamlarda hareket etmek için kullandığı kamçıdır. Bu yapı, bir dıştan takma motora benzetilen karmaşık bir moleküler makinedir ve rotor, stator, mil, pervane gibi çok sayıda farklı protein parçasından oluşur.16 Bu parçaların her biri sistemin çalışması için zorunludur. Böyle bir sistemin, her adımın bir avantaj sağlaması gereken aşamalı bir süreçle inşa edilmesi mümkün görünmemektedir, çünkü ara basamakların hiçbiri işlevsel olmayacaktır.

Vaka Analizi 2: Kanın Pıhtılaşma Kaskadı: Kanın pıhtılaşması, bir dizi proteinin (faktörlerin) son derece hassas bir zamanlama ve sıralama ile birbirini aktive ettiği karmaşık bir kaskaddır.14 Bu zincirdeki halkalardan birinin eksikliği, sistemin çökmesine ve kontrolsüz kanamaya veya damar içi pıhtılaşmaya yol açabilir. Sistemin bir bütün olarak işlemesi, parçaların birbirine bağımlılığını ve aşamalı bir inşa senaryosunun zorluğunu ortaya koymaktadır. Bazı canlılarda daha az sayıda faktörle işleyen daha basit pıhtılaşma sistemlerinin bulunması, bu argümanı çürütmez. Zira bu basit sistemler de kendi içlerinde tam ve işlevsel bütünlerdir; daha karmaşık bir sisteme giden yoldaki işlevsiz ara basamaklar değildirler.

İndirgenemez karmaşık sistemlerin varlığı, işlevin ancak bütün bir araya getirildiğinde ortaya çıktığını gösterir. Bu durum, tesadüfi ve yönsüz bir sürece değil, parçaların belirli bir amaca yönelik olarak tertip edildiği, öngörü ve tasarım gerektiren bir sürece işaret etmektedir.

3.2. İndirgemeci Safsataların Eleştirisi: Doğal Seçilimin Sınırları

Türleşme anlatısının merkezinde yer alan “doğal seçilim” kavramı, genellikle aktif bir fail gibi sunulur (“doğa seçti”, “seçilim tercih etti”). Bu, sürecin doğasını gizleyen yanıltıcı bir metafordur. Doğal seçilim, bir iradeye veya öngörüye sahip bir “güç” ya da “mekanizma” değildir; yalnızca belirli bir ortamda belirli özelliklere sahip bireylerin hayatta kalma ve üreme oranlarındaki farklılıkların bir sonucunu betimleyen bir ifadedir.4

Bu sürecin en temel ve genellikle göz ardı edilen sınırı, yaratıcı değil, yalnızca eleyici olmasıdır. Doğal seçilim, bir popülasyonda halihazırda mevcut olan genetik varyasyonlar üzerinde işler. Var olanı ayıklar, ancak yeni olanı, yani yeni genleri, yeni proteinleri veya yeni vücut planlarını sıfırdan üretemez.18 Bu, popüler ve hatta akademik literatürde sıklıkla örtülen kritik bir sınırlamadır. Seçilim, bir heykeltıraşın elindeki keski gibidir; mevcut mermeri yontarak bir form ortaya çıkarabilir, ancak mermerin kendisini yoktan var edemez. Biyolojideki “mermer” ise genetik bilgidir ve seçilimin bu bilgiyi nasıl ürettiğine dair bir açıklaması yoktur. Ayrıca, bir genin birden fazla özelliği etkilediği (pleiotropi) durumlar veya fizik kanunlarının biyolojik formları kısıtlaması gibi başka sınırlar da mevcuttur.20

3.3. Hammadde ve Sanat Ayrımı Analizi: Yeni Genetik Bilginin Kökeni Sorunu

Canlılığın temelinde, DNA’nın kimyasal bileşenleri olan nükleotidler (hammadde) ile bu bileşenlerin diziliminde kodlanmış olan karmaşık ve özgül bilgi (sanat) arasında net bir ayrım vardır.4 Temel soru şudur: Bütünüyle yeni biyolojik makineleri, organları ve vücut planlarını inşa etmek için gereken bu muazzam bilgi nereden gelmektedir?

İstatistiksel İmkansızlık: Douglas Axe’in Çalışmaları: Protein bilimci Douglas Axe’in araştırmaları, bu soruna güçlü bir nicel meydan okuma sunmaktadır. Axe, beta laktamaz enzimi üzerindeki deneylerinde, rastgele bir amino asit dizisinin, işlevsel ve kararlı bir protein yapısı (katlanması) oluşturma olasılığının 10⁷⁷’de 1 kadar düşük olabileceğini hesaplamıştır.21 Bu astronomik derecede küçük olasılık, canlılığın karmaşıklığını oluşturmak için gereken binlerce farklı proteini rastgele mutasyonlarla arayıp bulmanın, evrenin yaşı ve kaynakları dahilinde mümkün olmadığını göstermektedir.

Fosil Kayıtları ve Bilgi Patlaması: Stephen Meyer’in Argümanları: Bilim felsefecisi Stephen Meyer, Darwin’s Doubt adlı eserinde bu bilgi problemini fosil kayıtlarıyla birleştirir.23 “Kambriyen Patlaması” olarak bilinen jeolojik an, bu sorunun en dramatik örneğidir. Bu dönemde, bilinen hayvan filumlarının (ana vücut planlarının) neredeyse tamamı, jeolojik olarak ani bir şekilde ve kendilerinden önce gelen daha basit ata formlarına dair hiçbir kanıt olmaksızın fosil kayıtlarında belirmiştir. Bu olay, yeni vücut planlarını inşa etmek için gerekli olan devasa miktarda yeni genetik ve epigenetik bilginin eş zamanlı ve koordineli bir şekilde sisteme yüklenmesini gerektirir. Bu, rastgele mutasyonlar ve ayıklanma süreciyle açıklanamayan, bir “bilgi patlamasıdır”.

Bu üç temel sorun –indirgenemez karmaşıklık, doğal seçilimin sınırları ve bilginin kökeni– birbirinden bağımsız değildir. Aksine, neo-Darwinci mekanizmanın temelindeki tek bir başarısızlığın birbiriyle ilişkili yüzleridir. Meyer ve Axe, yeni biyolojik formların, tesadüfen ortaya çıkma olasılığı imkansız derecede düşük olan büyük miktarda yeni ve işlevsel bilgi gerektirdiğini göstermektedir. Behe, bu bilgi bir şekilde ortaya çıksa bile, birçok biyolojik makinenin indirgenemez karmaşıklığı nedeniyle aşamalı olarak inşa edilemeyeceğini ortaya koymaktadır. Doğal seçilimin analizi ise bu iki sorunun neden ölümcül olduğunu açıklar: çünkü önerilen mekanizma (seçilim) yaratıcı değildir. Ne Axe ve Meyer’in gerekli olduğunu gösterdiği bilgiyi üretebilir, ne de Behe’nin analizinin aşamalı bir inşa için gerekli olacağını gösterdiği işlevsiz ara parçaları koruyabilir. Dolayısıyla eleştiri, dağınık anormalliklerden oluşan bir koleksiyon değil, mutasyon-seçilim sürecine atfedilen yaratıcı güce, tam kalbinden meydan okuyan tutarlı ve kenetlenmiş bir argümandır.

Sonuç

Bu rapor boyunca sunulan analizler, “türleşme” iddiasının hem deliller hem de temel mekanizmalar açısından ciddi sorunlarla karşı karşıya olduğunu ortaya koymaktadır. Bulguları özetleyen aşağıdaki tablo, iddia edilen mekanizmalar ile gözlemlenen gerçeklik arasındaki derin uçurumu gözler önüne sermektedir.

Neo-Darwinci Türleşme İddiası	Sunulan Delil Türü	Gözlemlenen Gerçeklik	Açıklanamayan Temel Sorun
Aşamalı genetik değişimlerle yeni türler oluşur.	Fosil Kaytları	Kambriyen Patlaması: Ana filumların aniden ve ara formlar olmaksızın ortaya çıkışı.23	Geçiş formlarının sistematik yokluğu; yeni vücut planlarını inşa eden bilginin kökeni.
Rastlantısal mutasyonlar yeni genetik bilgi üretir.	Genetik ve Biyokimyasal Analizler	Mutasyonların büyük çoğunluğunun zararlı veya nötr olması; işlevsel proteinlerin dizilim uzayında aşırı nadirliği.21	Yeni ve karmaşık işlevsel bilginin (genler, proteinler) kökeni; Douglas Axe’in 1/10⁷⁷’lik olasılık hesapları.22
Doğal seçilim karmaşık yapıları aşamalı olarak inşa eder.	Biyokimyasal Sistemler	Bakteri kamçısı, kan pıhtılaşması gibi “indirgenemez karmaşık” sistemlerin varlığı.14	İşlevsiz ara basamakların seçilememesi; Michael Behe’nin argümanı.15
Coğrafi yalıtım türleşmeye yol açar.	Gözlem ve Laboratuvar Deneyleri	Sadece mevcut genetik potansiyel içinde varyasyonlar, adaptasyonlar ve davranışsal değişimler gözlemlenmesi.7	Yeni organ, sistem veya vücut planı gibi makro-değişimlerin gözlemlenmemesi; gözlemin makro-iddia için kanıt olarak sunulması.

Sentez olarak ifade etmek gerekirse, “türleşme” terimi, bir canlının kendi türünün sınırları dahilindeki adaptasyon ve çeşitlenme vakalarını tanımlamak için kullanılabilir. Ancak bu terim, temelde yeni canlı türlerinin ve bu türleri tanımlayan karmaşık biyolojik bilginin kökenini açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Fosil kayıtlarındaki ani ortaya çıkışlar, yeni ve işlevsel bilginin rastlantılarla ortaya çıkmasının istatistiksel imkansızlığı ve moleküler düzeydeki indirgenemez karmaşık makinelerin varlığı gibi çözülemeyen sorunlar, yönsüz maddi süreçlerin nedensel yeterliliğinin bu olguları açıklamak için kâfi gelmediğine dair güçlü göstergelerdir.

Deliller, materyalist bir ön kabul olmaksızın incelendiğinde, sanat, hassas tasarım ve amaçlı bir nizam ile dolu bir dünyaya işaret etmektedir. Canlı sistemlerdeki işlevsel bilginin yoğunluğu ve moleküler makinelerin zarafeti, açıklanıp geçiştirilmesi gereken sorunlar olarak değil, kökenleri hakkında daha derin bir tefekküre davet eden veri noktaları olarak durmaktadır.

Deliller ve argümanlar ortaya konulmuştur. Aklın yolu aydınlatılmıştır. Gözlemlenen sanatı hammaddeye mi yoksa bir Sanatkâr’a mı, bilgiyi tesadüfe mi yoksa bir Yazıcı’ya mı, mühendisliği kör bir sürece mi yoksa bir YARATAN ’a mı atfedeceği kararı, okuyucunun kendi aklına ve vicdanına bırakılmıştır.

Kaynakça

Axe, D. D. (2004). Estimating the prevalence of protein sequences adopting functional enzyme folds. Journal of Molecular Biology, 341(5), 1295–1315.

Behe, M. J. (1996). Darwin’s black box: The biochemical challenge to evolution. The Free Press.

Behe, M. J. (2002). A response to critics of Darwin’s black box. PCID, 1.1.

Dodd, D. M. (1989). Reproductive isolation as a consequence of adaptive divergence in Drosophila pseudoobscura. Evolution, 43(6), 1308–1311.

Mayr, E. (1971). Populasyonlar, türler ve evrim. Say Yayınları.

Meyer, S. C. (2013). Darwin’s doubt: The explosive origin of animal life and the case for intelligent design. HarperOne.

Öz, M. (2000). Türleşme. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2), 229-236.

Wikipedia contributors. (n.d.). Irreducible complexity. Wikipedia.

Wikipedia contributors. (n.d.). Speciation. Wikipedia.

Alıntılanan çalışmalar

1. Review of the various aspects of species and speciation, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/64812
   
2. Speciation | EBSCO Research Starters, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/health-and-medicine/speciation
   
3. Species & speciation (article) - Khan Academy, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/natural-selection/speciation/a/species-speciation
   
4. TiKiPedi Yayın Anayasası.docx
   
5. Türleşme - Evrim Teorisi Online, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evrimteorisionline.com/category/5-evrim-ne-nedir/turlesme-5-evrim-ne-nedir/
   
6. Türleşmeye ve Biyolojik Çeşitliliğe Sebep Olan Faktörler - Evrim Teorisi Online, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evrimteorisionline.com/2012/03/18/turlesmeye-ve-biyolojik-cesitlilige-sebep-olan-faktorler/
   
7. Evidence for speciation - Understanding Evolution, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evolution.berkeley.edu/evolution-101/speciation/evidence-for-speciation/
   
8. Speciation - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Speciation
   
9. Türleşme - 2_ Türleşme Nedir_ Farklı Türler Nasıl Oluşur_ Allopatrik Türleşme Ne Demektir_ - Evrim Ağacı - Scribd, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.scribd.com/document/807045099/Turle%C5%9Fme-2-Turle%C5%9Fme-Nedir-Farkl%C4%B1-Turler-Nas%C4%B1l-Olu%C5%9Fur-Allopatrik-Turle%C5%9Fme-Ne-Demektir-Evrim-A%C4%9Fac%C4%B1
   
10. Speciation - Visible Body, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.visiblebody.com/learn/biology/evolution/speciation
    
11. Kanıt? : r/evolution - Reddit, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.reddit.com/r/evolution/comments/abbn49/evidence/?tl=tr
    
12. İndirgenemez karmaşıklık - Vikipedi, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ndirgenemez_karma%C5%9F%C4%B1kl%C4%B1k
    
13. Irreducible Complexity, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://content.csbs.utah.edu/~rogers/tch/evidevol/ircomp/index.html
    
14. Irreducible complexity - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Irreducible_complexity
    
15. Irreducible Complexity: The Challenge to the Darwinian …, erişim tarihi Eylül 3, 2025, http://www.ideacenter.org/contentmgr/showdetails.php/id/840
    
16. Darwinizm’e Meydan Okuyan Bilimsel Hareket - Mustafa Akyol | author, columnist, speaker, erişim tarihi Eylül 3, 2025, http://mustafaakyol.org/index.php/blog/turkce-yazilar/175-darwinizme-meydan-okuyan-bilimsel-hareket-90
    
17. Revolutionary: Michael Behe and the Mystery of Molecular Machines - YouTube, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=7ToSEAj2V0s
    
18. 20.10: The Limits of Selection - Biology LibreTexts, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Introductory_and_General_Biology/Map%3A_Raven_Biology_12th_Edition/20%3A_Genes_Within_Populations/20.10%3A_The_Limits_of_Selection
    
19. bio.libretexts.org, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Introductory_and_General_Biology/Map%3A_Raven_Biology_12th_Edition/20%3A_Genes_Within_Populations/20.10%3A_The_Limits_of_Selection#:~:text=Natural%20selection%20can%20only%20select,cannot%20create%20anything%20from%20scratch.
    
20. 3.6 Constraints on What Natural Selection Can Achieve - W.W. Norton, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://nerd.wwnorton.com/ebooks/epub/evolution3/EPUB/content/1.3.6-chapter03.xhtml
    
21. Problem 3: Step-by-Step Random Mutations Cannot Generate the Genetic Information Needed for Irreducible Complexity | Evolution News and Science Today, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evolutionnews.org/2015/01/problem_3_rando/
    
22. Adam and the Genome and Doug Axe’s Research on the Evolution …, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evolutionnews.org/2018/03/adam-and-the-genome-and-doug-axes-research-on-the-evolution-of-new-protein-folds/
    
23. Darwin’s Doubt: The Explosive Origin of Animal Life and the Case …, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://christianscholars.com/darwins-doubt-the-explosive-origin-of-animal-life-and-the-case-for-intelligent-design/
    
24. Darwin’s Doubt | Stephen C. Meyer, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://stephencmeyer.org/books/darwins-doubt/
    
25. Kambriyen Patlaması, Evrim Teorisi İçin Bir Sorun mu?, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://evrimagaci.org/kambriyen-patlamasi-evrim-teorisi-icin-bir-sorun-mu-697
    
26. Cambrian Explosion: How Do We Use the Evidence | BioScience - Oxford Academic, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://academic.oup.com/bioscience/article/58/9/855/251078
    
27. Genetik hastalıkların kökeni - Vikipedi, erişim tarihi Eylül 3, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/Genetik_hastal%C4%B1klar%C4%B1n_k%C3%B6keni