Canlı Maddenin Kimyasal Ayrıcalığı: Yerkabuğu ve Biyosfer Arasındaki Element Kompozisyonu Farklılığının Analizi

Giriş

Bu rapor, canlı organizmalar ile içinde barındıkları cansız jeokimyasal çevre olan yerkabuğu arasındaki temel kimyasal kompozisyon farklılığını akademik bir düzeyde ele almaktadır. Gözlemlenebilir evrenin en dikkat çekici olgularından biri olan yaşam, kendisini oluşturan temel malzeme itibarıyla, üzerinde bulunduğu gezegenin kabuğundan çarpıcı bir biçimde ayrışır. Bu farklılık, yaşamın en temel ve ayırt edici özelliklerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Raporun merkezinde şu temel soru yer almaktadır: Canlı sistemlerin, yerkabuğunda bolca bulunan elementler yerine, daha nadir bulunan belirli elementleri seçip yoğunlaştırarak inşa edilmiş olmasının altında yatan bilimsel gerekçeler ve bu durumun işaret ettiği daha derin anlamlar nelerdir?

Raporun amacı, bu kimyasal ayrışmayı en güncel bilimsel verilerle ortaya koymak ve ardından bu olguyu belirli bir kavramsal çerçeve içinde analiz etmektir. Bu doğrultuda rapor iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, yerkabuğu ve canlı organizmaların element kompozisyonları bilimsel veriler ışığında mukayeseli bir şekilde sunulacak, canlılığın neden belirli elementleri temel aldığına dair biyokimyasal gerekçeler detaylandırılacaktır. İkinci bölümde ise, bu bilimsel verilerden hareketle, söz konusu element seçiminin ardındaki nizam, gaye, hammadde-sanat ilişkisi gibi kavramsal boyutlar, indirgemeci yaklaşımların eleştirisiyle birlikte incelenecektir.

Bölüm 1: Yerkabuğu ve Canlılığın Element Temelleri: Bilimsel Bir Mukayese

1.1. Litosferin Jeokimyasal Profili: Yerkabuğunu Oluşturan Elementler

Yerkabuğu olarak bilinen litosferin kimyasal yapısı, oldukça sınırlı sayıda elementten oluşmaktadir. Kütlece yapılan analizler, yerkabuğunun yaklaşık %46.6’sının oksijen (O) ve %27.7’sinin silisyumdan (Si) oluştuğunu göstermektedir. Bu iki element, tek başlarına yerkabuğu kütlesinin yaklaşık dörtte üçünü teşkil eder.1 Bu baskın elementleri, azalan oranlarda alüminyum (Al, %8.1), demir (Fe, %5.0), kalsiyum (Ca, %3.6), sodyum (Na, %2.8), potasyum (K, %2.6) ve magnezyum (Mg, %2.1) gibi diğer metal ve yarı-metaller takip eder.2

Bu elementler, doğada genellikle serbest halde değil, birbirleriyle kimyasal bağlar kurarak oluşturdukları kararlı, katı ve inorganik bileşikler halinde bulunurlar. Özellikle silisyum ve oksijenin birleşimiyle meydana gelen silikat mineralleri (örneğin kuvars, granit) ve çeşitli metal oksitler, yerkabuğunun temel jeolojik yapısını oluşturur.5 Bu yapı, büyük ölçüde durağan ve kimyasal olarak reaktivitesi düşük bir temel sunar.

Tablo 1: Yerkabuğu ve İnsan Vücudundaki Temel Elementlerin Kütlece Yüzdesel Bolluklarının Karşılaştırılması

Element	Yerkabuğu (%)	İnsan Vücudu (%)
Oksijen (O)	46.6	65.0
Silisyum (Si)	27.7	0.026
Alüminyum (Al)	8.1	Eser Miktarda
Demir (Fe)	5.0	0.006
Kalsiyum (Ca)	3.6	1.4
Karbon (C)	0.18	18.0
Hidrojen (H)	0.15	10.0
Azot (N)	0.002	3.0

Not: Yüzdeler farklı kaynaklara göre küçük değişiklikler gösterebilir. Tablo, genel eğilimi göstermek amacıyla ortalama değerler kullanılarak oluşturulmuştur. Kaynaklar:.1

1.2. Biyosferin Biyokimyasal İmzası: Hayatın Yapıtaşları

Yerkabuğunun inorganik ve metal ağırlıklı yapısının aksine, canlı organizmaların kimyasal profili tamamen farklı bir tablo sunar. Canlı kütlesinin yaklaşık %96 ila %99’u, sadece altı elementin belirli oranlardaki birleşiminden meydana gelmiştir: Oksijen (O, ~%65), Karbon (C, ~%18), Hidrojen (H, ~%10), Azot (N, ~%3), Kalsiyum (Ca, ~%1.4) ve Fosfor (P, ~%1.1).1 Bu elementler (genellikle CHNOPS olarak kısaltılır), canlılığın temel molekülleri olan su, karbonhidratlar, lipitler, proteinler ve nükleik asitleri (DNA/RNA) oluşturmak üzere son derece hassas bir şekilde tertip edilmiştir.10

Bu yapıda suyun (H2O) rolü merkezidir. Canlı kütlesinin büyük bir kısmını oluşturan su, sadece pasif bir çözücü ortamı değildir. Hidrojen bağları kurabilme, geniş bir sıcaklık aralığında sıvı kalabilme ve yüksek ısı kapasitesi gibi kendine has özellikleri sayesinde, biyokimyasal reaksiyonlara aktif olarak katılan, yapısal bütünlüğü destekleyen ve termal dengeyi sağlayan bir “aktif matris” olarak görev yapar.9

Bu kimyasal tablo incelendiğinde, canlı sistemlerin inşasında işleyen “çifte seçilim” süreci dikkat çeker. Bu süreçte sadece belirli elementlerin (CHNOPS) özel olarak seçilmesi değil, aynı zamanda yerkabuğunun en bol elementleri olan silisyum, alüminyum ve demirin neredeyse tamamen göz ardı edilmesi söz konusudur. Oksijen dışında, yerkabuğunun temel yapıtaşları, canlılığın yapıtaşları değildir. Örneğin yerkabuğunda sadece %0.18 oranında bulunan karbon 12, canlılığın temel iskeleti olarak seçilmişken, ondan yüzlerce kat daha bol olan silisyum biyokimyasal yapıda neredeyse hiç yer bulamamıştır. Bu durum, canlılığın inşasında temel kriterin çevredeki “bulunabilirlik” değil, biyokimyasal işlevsellik için gereken “uygunluk” olduğunu açıkça göstermektedir.

1.3. Karbonun Seçimi: Biyokimyasal Uygunluğun Analizi

Canlılığın kimyasal yapısındaki en temel sorulardan biri, yerkabuğunda karbondan yaklaşık 135 ila 925 kat daha bol bulunmasına rağmen 5, yaşamın neden silisyum yerine karbonu temel aldığıdır. Bu seçimin ardında, karbonun biyokimyasal roller için sergilediği üstün özellikler yatmaktadır.

Bağ Kurma Kapasitesi: Karbon atomu, valans kabuğundaki dört elektron sayesinde dört adet güçlü kovalent bağ kurabilir. Bu özellik, karbonun kendisiyle ve diğer elementlerle birleşerek neredeyse sonsuz çeşitlilikte uzun, dallanmış ve halkalı zincirler oluşturmasına olanak tanır. Bu sayede proteinler, nükleik asitler ve lipitler gibi yaşam için gerekli olan karmaşık moleküler iskeletler inşa edilebilir.6
Bağ Gücü ve Kararlılığı: Karbon-karbon (C−C) bağları, silisyum-silisyum (Si−Si) bağlarından yaklaşık iki kat daha güçlüdür. Daha da önemlisi, karbon zincirleri suyun varlığında son derece kararlıyken, silisyum zincirleri (silanlar) suyla temas ettiğinde kolayca parçalanır.5 Yaşamın temel çözücüsü su olduğu düşünüldüğünde, bu kararlılık farkı hayati bir öneme sahiptir.
Metabolik Uygunluk: Karbonun biyokimyasal üstünlüğünü en net gösteren özelliklerden biri, oksitlenmiş halinin fiziksel durumudur. Canlı metabolizmasının bir atık ürünü olarak karbonun oksijenle reaksiyonu sonucu karbondioksit (CO2) meydana gelir. CO2, gaz halinde bir molekül olduğu için solunum gibi süreçlerle organizmadan kolayca atılabilir ve biyojeokimyasal döngülere rahatça katılabilir.5 Buna karşılık, silisyumun oksitlenmesiyle katı, kararlı ve suda çözünmeyen silisyum dioksit (SiO2, kuvars) oluşur. Böyle bir katı atığın, bir canlının metabolik sisteminden sürekli olarak atılması mümkün değildir.5 Bu durum, silisyum temelli bir metabolizmanın dinamik olarak sürdürülebilir olmasının önündeki en büyük engellerden biridir.

Tablo 2: Biyokimyasal Yapı İskelesi Olarak Karbon ve Silisyumun Temel Özelliklerinin Karşılaştırılması

Özellik	Karbon (C)	Silisyum (Si)
Yerkabuğundaki Bolluk	Düşük (~%0.18)	Yüksek (~%27.7)
Bağ Enerjisi (X-X)	Yüksek (~348 kJ/mol)	Düşük (~226 kJ/mol)
Su İçindeki Kararlılık	Yüksek (Kararlı zincirler)	Düşük (Zincirler parçalanır)
Oksitinin Fiziksel Hali (XO2)	Gaz (CO2)	Katı (SiO2)
Moleküler Çeşitlilik	Çok Yüksek	Sınırlı

Kaynaklar:.5

1.4. Biyojeokimyasal Seçilim ve Kökenlere Dair Güncel Bulgular

Canlılığın, yerkabuğunda nadir bulunan bu hayati elementleri nasıl temin edip yoğunlaştırdığı sorusunun cevabı, gezegensel ölçekte işleyen biyojeokimyasal döngülerde yatmaktadır. Karbon, azot, fosfor ve kükürt döngüleri gibi sistemler, bu elementlerin cansız (abiyotik) rezervuarlar (atmosfer, litosfer, hidrosfer) ile canlı (biyotik) dünya arasında sürekli olarak hareket etmesini sağlayan mekanizmalardır.15 Örneğin, atmosferdeki azot gazının bakteriler aracılığıyla bitkilerin kullanabileceği formlara dönüştürülmesi (azot fiksasyonu), bu nadir elementin biyosfere kazandırılmasının temel bir yoludur.

Yaşamın kökenine dair yürütülen güncel araştırmalar, bu kimyasal seçilimin en erken aşamalarına ışık tutmaktadır. Elde edilen bulgular, cansız mineral yüzeylerinin, yaşamın başlangıcında prebiyotik organik moleküllerin seçilmesinde, yoğunlaştırılmasında ve bir araya getirilerek daha karmaşık polimerlere dönüştürülmesinde birer katalizör ve iskele görevi görmüş olabileceğini göstermektedir.19 Özellikle kil mineralleri (alüminosilikatlar) ve metal sülfürler gibi yapılar, amino asitlerin ve nükleotitlerin polimerleşmesi için uygun yüzeyler sağlamış olabilir.20

Bu noktada dikkat çekici bir durum ortaya çıkmaktadır. Yaşamın temel yapı malzemesi olarak kullanmadığı yerkabuğu elementleri (silikatlar, metal sülfürler), yaşamın başlangıç aşamasında moleküllerin sentezlenmesi ve organize edilmesi için zorunlu birer iskele ve katalizör olarak görev yapmış görünmektedir. Bu durum, “jeokimyasal iskele paradoksu” olarak adlandırılabilecek bir sürece işaret eder: “Sanat eseri”nin inşa edildiği “atölye”, eserin kendisinden tamamen farklı bir malzemeden yapılmıştır. Bu durum, yaşamın ortaya çıkışının tek adımlı bir olaydan ziyade, aşamalı bir süreç olduğunu düşündürmektedir. Birinci aşamada (jeokimyasal sentez), yerkabuğunun bol materyalleri bir “fabrika” görevi görür. İkinci aşamada (biyokimyasal inşa), bu fabrikada üretilen özel bileşenler kullanılarak, fabrikadan tamamen farklı ve daha üstün özelliklere sahip bir malzeme (karbon polimerleri) ile “ürün” inşa edilir.

Bu hipotezi destekleyen bir diğer önemli bulgu, modern enzimlerin aktif bölgelerinde bulunan metal kümelerinin, ilkel jeokimyasal ortamlardaki mineral yapılarla (örneğin demir-kükürt mineralleri) şaşırtıcı yapısal benzerlikler göstermesidir. Bu gözlem, biyokimyanın, cansız jeokimyasal bir temelden aşamalı olarak ortaya çıktığına dair “metabolizma-ilk” hipotezini destekleyen güçlü bir delil olarak kabul edilmektedir.20

Bölüm 2: Kimyasal Farklılığın Kavramsal Analizi

2.1. Element Seçimindeki Nizam, Gaye ve Sanat

Bilimsel veriler, canlılığın inşası için yapılan element seçiminin rastgele bir dağılımın sonucu olmadığını, aksine son derece hassas bir nizam (düzen) sergilediğini göstermektedir. Canlılığın temelini oluşturan CHNOPS elementlerinin her birinin, üstlendikleri biyokimyasal roller için en uygun kimyasal özelliklerle donatılmış olması dikkat çekicidir.9

Bu seçimin belirli bir gayeye (amaca) yönelik bir tertibatın varlığına işaret ettiği görülmektedir. Karbonun, karmaşık ve kararlı moleküler iskeletler için ideal bir yapı taşı olarak seçilmesi; oksijenin, hücresel solunum yoluyla verimli enerji üretimi için vazgeçilmez bir unsur olması; azotun, genetik bilginin taşıyıcısı olan DNA ve işlevsel makineler olan proteinlerdeki kilit rolü; fosforun ise enerji transfer molekülü (ATP) ve genetik materyalin omurgasındaki merkezi konumu, her bir elementin belirli bir işlevi yerine getirecek şekilde yerleştirildiğini düşündürmektedir.11 Böylesine farklı kimyasal özelliklere sahip elementlerin, bir araya gelerek uyum içinde çalışan ve “yaşam” adı verilen bütüncül bir faaliyeti ortaya çıkaran karmaşık bir sistemi oluşturacak şekilde tertip edilmesi, üzerinde düşünülmeye değer bir durumdur.

2.2. İndirgemeci Dilin Ötesinde: Fail ve Fiilin Doğru Tespiti

Popüler bilim anlatısında ve hatta bazı akademik metinlerde, canlılığın kimyasal temelleri açıklanırken “doğa kanunları bunu gerektirdi”, “kimyasal özellikler karbonu seçti” gibi ifadelere sıkça rastlanmaktadır. Bu tür ifadeler, karmaşık olguları basitleştirmek için birer “kısayol” işlevi görse de, nedensellik atfı açısından eksik bir tablo sunarlar. Bu yaklaşımlar, faili (asıl etkeni) mefule (edilgen nesneye veya sürece) atama eğilimindedir.

Halbuki kanunlar, bir sistemin nasıl işlediğinin tanımıdır, o işleyişi gerçekleştiren fail değildir.22 Örneğin, “karbonun bağ yapma yeteneği yaşamı mümkün kıldı” ifadesi, fiili karbonun kendisine atfeder. Belirtilen felsefi çerçeveden bakıldığında, nedenselliği daha doğru yansıtan bir ifade, “karbon atomlarının belirli bir şekilde bağ kuracak özelliklerle donatılmış olması, yaşamın inşası için bir zemin teşkil etmiştir” şeklinde edilgen bir yapıda kurulabilir. Bu dil, kanunların ve özelliklerin, bir sonucun ortaya çıkması için hazırlanmış birer zemin ve araç olduğunu, ancak kendilerinin fail olmadığını ima eder.

Bu bağlamda, karbonun seçilip silisyumun reddedilmesinin temelindeki CO2 (gaz) / SiO2 (katı) farkı, sadece bir “kimyasal zorunluluk” olarak görülemez. Daha derin bir analiz, bu kimyasal özelliğin, bir bütün olarak canlı sistemin ve hatta gezegensel ekosistemin devamlılığını sağlayan bir nizamın parçası olduğunu gösterir. Bu özellik, sadece bir yapının nasıl inşa edileceğini değil, o yapının nasıl yaşayacağını ve çevresiyle nasıl dinamik bir etkileşim içinde olacağını da belirler. Canlılık, statik bir varlık değil, sürekli madde ve enerji alışverişi yapan dinamik bir süreçtir (metabolizma). CO2’nin gaz olması, bu döngüsel ve dinamik yaşam modelini mümkün kılan bir özelliktir. Dolayısıyla, bu kimyasal özellik, daha büyük bir sistemin (canlılık ve ekosistem) gayesine hizmet edecek şekilde ayarlanmış bir parametre olarak görülebilir.

2.3. Hammaddeden Sanata: Cansız Elementlerden Canlı Organizmaya

Yerkabuğundaki elementler ile bu elementlerden inşa edilen canlı organizma arasındaki ilişki, “hammadde” ve “sanat eseri” analojisiyle daha derin bir şekilde anlaşılabilir.22 Yerkabuğunu oluşturan cansız ve hayatsız element atomları (hammadde), kendilerinde bulunmayan özelliklerin (hayat, görme, üreme, metabolizma gibi) sergilendiği canlı organizma (sanat eseri) formunda nasıl ortaya çıkmıştır?

Bu analiz, birkaç temel soruyu gündeme getirir:

Bilgi ve Plan Sorunu: Cansız ve tekil atomlar, kendilerinde olmayan bir planı ve bilgiyi takip ederek, nasıl olup da kendilerinden çok daha karmaşık, işlevsel ve bütüncül bir yapı olan hücreyi veya organizmayı meydana getirmiştir? Atomların kendileri, ne bir proteinin üç boyutlu katlanma bilgisini ne de bir DNA molekülünün genetik kodunu içermez.6
Özelliklerin Kaynağı: Ortaya çıkan yeni özelliklerin kaynağı nedir? Örneğin, suyun kaldırma kuvveti veya olağanüstü çözücülüğü, onu oluşturan hidrojen ve oksijen atomlarında tek başlarına bulunmayan özelliklerdir. Bu yeni ve üstün nitelikler, molekül adı verilen “sanat eseri”ne nereden gelmektedir? Benzer şekilde, karbon, hidrojen, azot ve oksijen atomlarının kendilerinde bulunmayan “hayat” özelliği, bu atomların belirli bir terkiple bir araya gelmesiyle nasıl ortaya çıkmaktadır? Bu durum, parçaların toplamının, parçalarda bulunmayan yepyeni ve daha üstün bir bütünü meydana getirdiğini göstermektedir. Hammaddenin potansiyeli ile ondan inşa edilen eserin gerçekliği arasındaki bu niteliksel sıçrama, üzerinde tefekkür edilmesi gereken en temel noktalardan biridir.

Sonuç

Bu raporun ortaya koyduğu bilimsel veriler, canlı maddenin, içinde bulunduğu cansız dünyadan temel kimyasal bileşimi itibarıyla radikal bir şekilde ayrıştığını göstermektedir. Bu ayrışma, rastgele bir dağılımın sonucu değil, son derece spesifik, yerkabuğunda nadir bulunan ve biyokimyasal olarak en uygun elementlerin hassas bir şekilde seçilip yoğunlaştırılmasıyla meydana gelen bir olgudur.

Karbonun yaşamın iskeleti olarak seçilmesi, suyun merkezi rolü ve CHNOPS elementlerinin kendilerine tevdi edilen özel görevleri yerine getirecek en uygun özelliklerle donatılmış olması, bir bütün olarak yaşamın varlığını ve devamlılığını sağlayan bir nizam ve gaye bütünlüğüne işaret eden deliller olarak sunulmuştur. Bu deliller, cansız hammaddeden sanatlı bir eserin nasıl inşa edildiğine dair derin soruları beraberinde getirmektedir.

Bu rapor, zorlayıcı bir iddiada bulunmak yerine, bilimsel verilerle aydınlatılmış bir yol sunmayı amaçlamıştır. Kur’an-ı Kerim’in İnsan Suresi, 3. ayetinde belirtilen “Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik; artık o isterse şükreden olur, isterse nankör” metoduna uygun olarak, sunulan bu deliller ve analizler karşısında nihai hükmü vermek, her okuyucunun kendi aklına, vicdanına ve hür iradesine bırakılmıştır.

Kaynakça

Asthagiri, D., & Hazen, R. M. (2007). Theoretical studies of chiral-selective adsorption on calcite (21-34) surfaces. 19

Ball, P. (2017). Water is an active matrix of life for cell and molecular biology. 9

Chopra, A., & Lineweaver, C. H. (2015). The elemental composition of life. In Proceedings of the 14th Australian Space Science Conference. 24

CK-12 Foundation. (n.d.). Compare the composition of Earth’s crust and human body. CK-12. 3

Davidson Institute of Science Education. (n.d.). The matter of life. Weizmann Institute of Science. 6

De Courcey, J. (n.d.). The elements of life. 24

Ertem, G. (2017). Yaşamın kimyasal evrimi. Bilim ve Gelecek. 25

Harvard University. (n.d.). Cosmic evolution: The future of life. 5

Hazen, R. M., & Sholl, D. S. (2003). Chiral-selective mineral adsorption and the origins of life. 19

Johnson, A. T., & Sharma, S. (2023). The elemental economics of life. Biochemical Society Transactions, 51(1), 1-17. 9

Khan Academy. (n.d.). Introduction to biogeochemical cycles. 26

LibreTexts Chemistry. (2023). The elements. 1

Lide, D. R. (Ed.). (2008). CRC handbook of chemistry and physics (89th ed.). CRC Press. 1

Milo, R., Jorgensen, P., & Moran, U. (2010). BioNumbers—the database of key numbers in molecular and cell biology. 9

NASA. (2019). NASA studies of meteorites suggest that all four DNA nucleobases have been formed in outer space. 27

National Center for Biotechnology Information. (n.d.). The chemical components of a cell. In Molecular Biology of the Cell (4th ed.). Garland Science. 23

News-Medical.Net. (2021). What chemical elements are found in the human body? 21

PeriodicTable.com. (n.d.). Abundance in Earth’s crust. 12

Smith, H. B., & Barge, L. M. (2021). The grayness of the origin of life. Life, 11(6), 497. 20

Study.com. (n.d.). Comparing elements on Earth to those in the human body. 4

Study.com. (n.d.). The foundational elements of life. 11

Study.com. (n.d.). What are living things made of? 10

Tennessee Tech University. (n.d.). Abundances of chemical elements in the Earth’s crust. 2

The Institution of Environmental Sciences. (n.d.). Does silicon-based life exist? 16

Tria, J., et al. (2022). The elemental composition of life. ScienceDirect. 9

UCAR Center for Science Education. (n.d.). Biogeochemical cycles. 15

Wikipedia. (n.d.). Abiogenesis. 27

Wikipedia. (n.d.). Biogeochemical cycle. 17

Wikipedia. (n.d.). Composition of the human body. 8

Wikipedia. (n.d.). Hypothetical types of biochemistry. 13

Yıldırım, K. (n.d.). Canlıların kimyasal içeriği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 30

Zolensky, M. E., & Hazen, R. M. (2010). Geochemical constraints on the origin of life. Cold Spring Harbor Perspectives in Biology, 2(5), a002167. 19

Alıntılanan çalışmalar

2.2: The Elements - Chemistry LibreTexts, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://chem.libretexts.org/Courses/Mount_Aloysius_College/CHEM_100%3A_General_Chemistry_(O’Connor)/02%3A_Elements_Atoms_and_the_Periodic_Table/2.02%3A_The_Elements
Abundances of Chemical Elements in the Earth’s Crust | Dr. L’s Homepage, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://sites.tntech.edu/hwleimer/geol-1040/geol-1040-lecture/abundances-of-chemical-elements-in-the-earths-crust/
Compare the composition of earth’s crust and human body. | CK-12 Foundation, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.ck12.org/flexi/biology/significance-of-carbon/compare-the-composition-of-earths-crust-and-human-body./
Elements in the Human Body vs. Those in Earth | List & Percentage - Lesson - Study.com, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://study.com/academy/lesson/comparing-elements-on-earth-to-those-in-the-human-body.html
Why, then, are there no silicon-based life forms on Earth, especially - Harvard CfA, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://lweb.cfa.harvard.edu/~ejchaisson/cosmic_evolution/docs/fr_1/fr_1_future5.html
The Matter of Life - מכון דוידסון, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://davidson.weizmann.ac.il/en/online/askexpert/matter-life
Video: Elements in the Human Body vs. Those in Earth | List & Percentage - Study.com, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://study.com/academy/lesson/video/comparing-elements-on-earth-to-those-in-the-human-body.html
Composition of the human body - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Composition_of_the_human_body
The Elements of Life: A Biocentric Tour of the Periodic Table - PMC, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10727122/
What Are Living Things Made of? | Cells, Molecules & Functions - Lesson - Study.com, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://study.com/learn/lesson/what-are-living-things-made-of.html
Elements of Life | Definition & Classification - Lesson - Study.com, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://study.com/academy/lesson/the-foundational-elements-of-life.html
Abundance in Earth’s Crust of the elements - Photographic Periodic Table, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://periodictable.com/Properties/A/CrustAbundance.an.html
Hypothetical types of biochemistry - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Hypothetical_types_of_biochemistry
On the Potential of Silicon as a Building Block for Life - PMC - PubMed Central, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7345352/
Biogeochemical Cycles - UCAR Center for Science Education, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://scied.ucar.edu/learning-zone/earth-system/biogeochemical-cycles
Does silicon-based life exist? | www.the-ies.org, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.the-ies.org/analysis/does-silicon-based-life-exist
Biogeochemical cycle - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Biogeochemical_cycle
Biogeochemical cycle | Definition & Facts - Britannica, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.britannica.com/science/biogeochemical-cycle
Mineral Surfaces, Geochemical Complexities, and the Origins of Life …, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2857174/
The Grayness of the Origin of Life - PMC, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8226951/
What Chemical Elements are Found in the Human Body? - News-Medical, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.news-medical.net/life-sciences/What-Chemical-Elements-are-Found-in-the-Human-Body.aspx
TiKiPedi Yayın Anayasası.docx
The Chemical Components of a Cell - Molecular Biology of the Cell - NCBI Bookshelf, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26883/
The major elemental abundance differences between life, the oceans and the Sun, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.mso.anu.edu.au/~charley/papers/ChopraLineweaver8assc%20proceedings.pdf
Fizik ve kimya bilgileri muvacchesinde canlılar ve gayeli ve - DergiPark, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/66787
Intro to biogeochemical cycles (article) - Khan Academy, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://www.khanacademy.org/science/biology/ecology/biogeochemical-cycles/a/introduction-to-biogeochemical-cycles
Abiogenesis - Wikipedia, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Abiogenesis
study.com, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://study.com/academy/lesson/comparing-elements-on-earth-to-those-in-the-human-body.html#:~:text=Iron%2C%20oxygen%2C%20silicon%2C%20magnesium,sodium%2C%20chlorine%2C%20and%20magnesium.
en.wikipedia.org, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Hypothetical_types_of_biochemistry#:~:text=It%20may%20avoid%20silicon%20because,it%20forms%20very%20strong%20bonds.
canlıların kimyasal içeriği, erişim tarihi Eylül 17, 2025, https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/kubilay.yildirim/135327/2-canllarn-kimyasal-icerigi.pdf