DNA Baz Dizisinin Kimyasal Yöntemle Tayini: Maxam-Gilbert Metodunun Bilimsel ve Kavramsal Analizi

Giriş

Canlı sistemlerin inşası ve işleyişi için temel bir talimatname olan deoksiribonükleik asit (DNA) molekülü, dört temel nükleotid (Adenin, Guanin, Sitozin, Timin) harfinin belirli bir diziliminden oluşan muazzam bir bilgi deposudur.1 Bu harflerin sıralamasının, yani baz dizisinin deşifre edilmesi, genlerin işlevlerinin anlaşılmasından genetik temelli hastalıkların teşhisine kadar moleküler biyolojinin en temel hedeflerinden birini teşkil etmektedir.2 Bu bilginin okunabilmesi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu rapor, DNA dizileme teknolojilerinin ilk nesil örneklerinden olan ve kimyasal parçalama prensibine dayanan Maxam-Gilbert metodunu derinlemesine incelemek üzere hazırlanmıştır. Yöntemin bilimsel temelleri, işleyiş mekanizması ve tarihsel bağlamı sunulduktan sonra, bu sürecin altında yatan hassas nizam, nedensellik ve sanat boyutları, özel bir felsefi çerçeveye uygun bir dille analiz edilecektir.

Bilimsel Açıklama ve Güncel Bulgular

Bölüm 1: Temel Kavramlar ve İşleyiş: Maxam-Gilbert Metodu (Kimyasal Parçalama Yöntemi)

1976-1977 yıllarında Allan Maxam ve Walter Gilbert tarafından geliştirilen bu yöntem, DNA dizisinin kimyasal reaksiyonlar aracılığıyla belirlenmesine dayanır.1 Sanger metodu gibi sentez reaksiyonlarına değil, mevcut bir DNA zincirinin kontrollü bir şekilde parçalanması (degradasyonu) esasına dayanması, onu kavramsal olarak farklı bir konuma yerleştirir. Bilginin okunması için bir yapının inşa edilmesi yerine, mevcut yapının hassas bir şekilde yıkılmasıyla aynı sonuca ulaşılması, moleküler düzeyde aynı amaca hizmet eden farklı ve sanatlı yolların varlığına işaret eder.

Genel Prensip

Metodun temel mantığı, dizisi belirlenecek DNA fragmanlarının bir ucunun radyoaktif olarak işaretlenmesi ve ardından dört ayrı reaksiyon tüpünde, baza özgü kimyasallar kullanılarak kısmi olarak parçalanmasıdır. Bu işlem, işaretli uçtan kesim noktasına kadar uzanan ve her biri farklı bir bazda sonlanan, farklı uzunluklarda bir fragman ailesi meydana getirir. Bu fragmanların jel elektroforezi ile boyutlarına göre ayrıştırılması ve bir otoradyogram üzerinde görüntülenmesiyle DNA dizisi okunur hale getirilir.2

İşlem Basamakları

Maxam-Gilbert dizileme süreci, birbiriyle tam bir uyum içinde çalışan ve mantıksal bir sıra izleyen adımlardan oluşur:

DNA’nın Hazırlanması ve Uçtan İşaretlenmesi: Dizilenecek DNA fragmanının 5’ ucuna, polinükleotid kinaz enzimi aracılığıyla radyoaktif fosfor içeren bir ATP molekülü ([γ-³²P]ATP) eklenir. Bu radyoaktif işaretleme, daha sonra jel üzerinde görüntülenecek olan fragmanların tespit edilebilir olmasını sağlar.3
Baza Özgü Kimyasal Muameleler: İşaretlenmiş DNA, dört ayrı reaksiyon tüpüne bölünür. Her tüpte, belirli bazları veya baz gruplarını hedef alan kimyasal reaksiyonlar gerçekleştirilir. Bu reaksiyonların en kritik yönü, reaktiflerin konsantrasyonunun, her bir DNA molekülünde ortalama sadece bir modifikasyonun meydana gelmesini sağlayacak şekilde hassas bir biçimde ayarlanmasıdır. Bu kontrollü ve kısmi modifikasyon, her olası pozisyonda sonlanan bir fragman setinin oluşması için zorunludur.1
- Tüp 1 (Guanin - G): Bu tüpte dimetil sülfat (DMS) kullanılır. Bu kimyasal, Guanin (G) bazlarının N7 pozisyonundaki azotu spesifik olarak metiller. Bu metilasyon, N-glikozidik bağın zayıflamasına neden olur.3
- Tüp 2 (Adenin + Guanin - A+G): Bu tüpte formik asit kullanılır. Asidik ortam, hem Adenin (A) hem de Guanin (G) bazlarını (pürinleri) şeker-fosfat omurgasından koparır. Bu işleme depürinasyon denir.3
- Tüp 3 (Sitozin + Timin - C+T): Bu tüpte hidrazin kullanılır. Hidrazin, hem Sitozin (C) hem de Timin (T) bazlarının (pirimidinlerin) halka yapısını kırarak hidrolize olmalarına yol açar.3
- Tüp 4 (Sitozin - C): Bu tüpte hidrazin ve yüksek konsantrasyonda sodyum klorür (tuz) birlikte kullanılır. Yüksek tuz konsantrasyonu, hidrazinin Timin (T) ile reaksiyonunu inhibe eder, böylece reaksiyon sadece Sitozin (C) bazlarına özgü hale gelir. Bu durum, C ve T bazlarının birbirinden ayırt edilebilmesi için kritik bir adımdır.3
DNA Omurgasının Kesilmesi: Kimyasal modifikasyon adımlarından sonra, tüm tüplere sıcak piperidin eklenir. Piperidin, modifiye edilmiş veya koparılmış bazların (abasik bölgeler) bulunduğu yerlerdeki şeker-fosfat omurgasını kırarak DNA zincirinin kesilmesine aracılık eder.3 Bu kesim, radyoaktif olarak işaretlenmiş 5’ ucu ile modifikasyon bölgesi arasında kalan fragmanları serbest bırakır.
Jel Elektroforezi ile Ayrıştırma: Dört tüpteki kesilmiş ve radyoaktif olarak işaretlenmiş DNA fragmanları, denatüre edici bir poliakrilamid jel üzerinde yan yana şeritlere yüklenir. Uygulanan elektrik akımı, negatif yüklü DNA fragmanlarını pozitif kutba doğru hareket ettirir. Jelin gözenekli yapısı, küçük fragmanların daha hızlı, büyük fragmanların ise daha yavaş hareket etmesine neden olarak fragmanları tek bir nükleotid hassasiyetinde boyutlarına göre ayırır.3
Otoradyografi ve Dizi Okuma: Elektroforez sonrası jel, bir X-ray filmine maruz bırakılır. Radyoaktif fragmanların bulunduğu yerlerde film üzerinde koyu bantlar oluşur. Dört şeritteki (G, A+G, C+T, C) bant desenleri karşılaştırılarak, en alttaki (en küçük) fragmandan başlayarak DNA dizisi harf harf okunur. Örneğin, G ve A+G şeritlerinde aynı hizada bir bant varsa bu baz Guanin’dir; sadece A+G şeridinde varsa Adenin’dir. Aynı mantık Sitozin ve Timin için de geçerlidir.1

Bölüm 2: Karşılaştırmalı Bir Perspektif ve Güncel Durum

Sanger Metodu (Zincir Sonlandırma)

Maxam-Gilbert metodu ile hemen hemen aynı dönemde (1977) Frederick Sanger ve ekibi tarafından geliştirilen zincir sonlandırma metodu, zamanla onun yerini almış ve moleküler biyolojide bir devrim meydana getirmiştir.13 Bu yöntemin temel prensibi, DNA polimeraz enzimi kullanılarak DNA sentezi yapılırken, reaksiyon ortamına normal nükleotidlerin (dNTP) yanı sıra, zincir uzamasını sonlandıran özel dideoksi nükleotidlerin (ddNTP) düşük konsantrasyonda eklenmesidir. Bir ddNTP, 3’ karbonunda hidroksil (-OH) grubu taşımadığı için, zincire dahil olduğunda bir sonraki nükleotidin eklenmesi için gerekli fosfodiester bağının kurulması engellenir ve sentez durur.13 Her bir ddNTP türünün (ddATP, ddGTP, ddCTP, ddTTP) farklı bir floresan boya ile işaretlenmesi, modern otomatik kapiler elektroforez sistemlerinde dizinin tek bir reaksiyonda, yüksek doğrulukla ve hızla okunmasını sağlamıştır.17

Yöntemlerin Karşılaştırılması

Maxam-Gilbert ve Sanger metotlarının karşılaştırılması, DNA dizileme teknolojisindeki paradigma değişimini açıkça göstermektedir. Kimyasal tehlikelere dayalı, emek-yoğun bir süreçten, daha güvenli, otomasyona uygun ve verimli enzimatik bir sürece geçilmiştir.

Tablo 1: Maxam-Gilbert ve Sanger Dizileme Yöntemlerinin Karşılaştırılması

Özellik	Maxam-Gilbert Metodu	Sanger Metodu
Prensip	Kimyasal Parçalama (Degradasyon) 2	Enzimatik Zincir Sonlandırma 13
Ana Reaktifler	DMS, Hidrazin, Piperidin vb. 3	DNA Polimeraz, dNTP’ler, ddNTP’ler 21
Güvenlik	Yüksek Toksisite (Hidrazin, DMS) 5	Daha Güvenli (Enzimatik reaksiyon) 5
Otomasyon	Zor, emek-yoğun 5	Kolay, yüksek otomasyon 13
Okuma Uzunluğu	~200-400 baz çifti (bp) 6	~500-900 baz çifti (bp) 21
Doğruluk	Daha fazla hataya açık 23	Yüksek doğruluk (>%99.99) 25
Güncel Kullanım	Niş uygulamalar (DNA footprinting) 12	NGS doğrulaması, tek gen analizi 20

Güncel Bulgular ve Uygulamalar

Maxam-Gilbert Metodunun Niş Rolü: Genel dizileme için büyük ölçüde terk edilmiş olmasına rağmen, Maxam-Gilbert metodunun kimyasal temelinin, bazı özel araştırma alanlarında hala değerli olduğu görülmektedir. Bunlar arasında, proteinlerin DNA’ya bağlandığı bölgeleri tam olarak haritalamak için kullanılan “DNA footprinting” tekniği ve DNA’daki metilasyon gibi epigenetik modifikasyonların incelenmesi yer alır. Bu uygulamalarda, kimyasal reaktiflerin DNA yapısına doğrudan müdahale etme kabiliyeti, enzimatik yöntemlere göre bir avantaj sağlayabilmektedir.12

Sanger Metodunun “Altın Standart” Olarak Konumu: Sanger dizilemesi, olağanüstü yüksek doğruluğu (%99.99’un üzerinde) ve nispeten uzun okuma kabiliyeti sayesinde, daha yüksek verimli ancak ham hata oranı daha fazla olan Yeni Nesil Dizileme (NGS) platformlarından elde edilen bulguların doğrulanmasında “altın standart” olarak kabul edilmektedir.25 Bununla birlikte, bilimsel bilginin kendini sürekli düzelten ve geliştiren doğası, bu “altın standart” kavramının mutlak olmadığını göstermektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar, belirli kalite eşiklerini karşılayan NGS verilerinin Sanger doğrulaması olmadan da yeterince güvenilir olabileceğini, hatta bazı durumlarda Sanger metodunun kendisinin hatalı sonuç verebildiğini ortaya koymuştur.30 Bu durum, bir yöntemin “standart” olarak kabul edilmesinin kalıcı bir gerçeklikten ziyade, mevcut teknolojik bağlam içinde geçici bir referans noktası olduğunu ve bilginin sürekli bir rafinasyon süreciyle daha doğru bir anlayışa doğru dönüştüğünü göstermektedir.

Kavramsal Analiz

Bölüm 3: Nizam, Gaye ve Sanat Analizi

Maxam-Gilbert metodunun işleyişi incelendiğinde, rastgele kimyasal etkileşimlerin çok ötesinde, hassas bir şekilde ayarlanmış bir nizam ve belirli bir amaca yönelik sanatlı bir işleyiş gözlemlenir.

Kimyasal Özgüllükteki Hassas Ayar: Metoddaki her bir kimyasal reaksiyonun olağanüstü özgüllüğü dikkat çekicidir. Milyonlarca nükleotid içeren bir zincirde, dimetil sülfatın neredeyse sadece Guanin’in N7 pozisyonunu hedef alması, veya hidrazin reaksiyonuna tuz eklenmesinin Timin’i koruyup sadece Sitozin’i hedeflemesi gibi durumlar, hassas bir şekilde ayarlanmış bir kontrol sistemine işaret eder.3 Bu kimyasal seçicilik, her bir baz türünün kimliğinin hatasız bir şekilde ayırt edilmesi amacına hizmet edecek şekilde kurulmuştur. Bu özgüllük olmaksızın, ortaya çıkan fragman desenleri anlamsız ve yorumlanamaz bir karmaşadan ibaret olurdu.

Süreçteki Adımların Mantıksal Tertibi: Yöntemin bütünü, birbiriyle tam bir uyum içinde çalışan ve mantıksal bir sıra izleyen adımlardan oluşur: işaretleme, baza özgü modifikasyon, kontrollü kesim, boyuta göre ayırma ve görüntüleme. Bu adımlardan herhangi birinin eksikliği veya sırasının değişmesi, sonucun, yani okunabilir bir dizinin elde edilmesini imkansız kılar. Örneğin, radyoaktif işaretleme olmadan fragmanlar görüntülenemez; kısmi modifikasyon yerine tam modifikasyon yapılsa sadece tek bir fragman elde edilir; piperidin ile kesim yapılmazsa fragmanlar oluşmaz. Bu durum, sürecin belirli bir gayeye, yani DNA’daki soyut bilginin görünür kılınmasına yönelik olarak sanatlı bir şekilde tertip edildiğini düşündürür.

Bölüm 4: İndirgemeci ve Materyalist Safsataların Eleştirisi

Bilimsel süreçleri açıklarken kullanılan dil, çoğu zaman bir kısayol olarak faili, yani işi yapanı, fiilin gerçekleştiği araca veya sürece atfeder. Bu durum, nedenselliğin eksik anlaşılmasına yol açabilir.

Failin Yanlış Atfedilmesi: Bilimsel literatürde sıkça kullanılan “piperidinin DNA’yı kesmesi” veya “elektroforezin fragmanları ayırması” gibi ifadeler bu duruma örnektir. Bu dil, bir süreci veya o süreçte kullanılan bir aracı, fiilin gerçek faili gibi gösteren bir kısayoldur. Piperidin, belirli kimyasal koşullar altında (modifiye edilmiş baz varlığı, yüksek sıcaklık) DNA omurgasındaki fosfodiester bağının kırılmasına aracılık eden bir vasıtadır; kendi iradesi ve kararıyla “kesme” eylemini gerçekleştiren bir fail değildir.10 Benzer şekilde, elektroforez cihazı da kendi başına bir “ayırma” fiilinin faili değildir; yalnızca belirli fiziksel kanunların işlemesi için gerekli ortamı sağlayan bir araçtır.

Kanunların Fail Değil, İşleyişin Tarifi Olması: Elektroforez süreci, “zıt yükler birbirini çeker” ve “küçük moleküller bir matriks içinde daha hızlı hareket eder” gibi fiziksel kanunlar çerçevesinde işler. Bu kanunlar, sürecin nasıl işlediğinin birer tarifidir; süreci icra eden, fragmanları hareket ettiren birer fail değildir. Kanunu fail zannetmek, bir arabanın hareketini “sürtünme kanunu hareket ettirdi” demek gibi bir nedensellik hatasıdır. Bu indirgemeci yaklaşım, bir olguyu sadece isimlendirerek veya işleyişini tarif ederek açıkladığını varsayar ve gerçek Fail’i perdeleyen bir izah eksikliği sunar.

Bölüm 5: Hammadde ve Sanat Ayrımı Analizi

Herhangi bir sanatlı eserde olduğu gibi, DNA dizileme sürecinde de kullanılan “hammadde” ile ortaya çıkan “sanat eseri” arasında derin bir fark bulunmaktadır.

Hammadde: Bu süreçte kullanılan temel “hammadde”ler, kendilerine ait bir akıl taşımayan cansız moleküllerdir: DNA’yı oluşturan nükleotidler, dimetil sülfat, hidrazin, piperidin, poliakrilamid jel ve radyoaktif fosfor atomları.3 Bu bileşenlerin hiçbiri, tek başına “DNA dizisini okuma” gibi bir bilgiye sahip değildir. Bir hidrazin molekülü, bir Sitozin bazını “tanıma” veya “hedefleme” şuuruna sahip değildir; yalnızca belirli kimyasal ve fiziksel koşullar altında belirli bir şekilde reaksiyona girer.

Sanat: Bu basit hammaddelerin, belirli bir protokol ve hassas koşullar altında bir araya getirilmesiyle ortaya çıkan “sanat eseri” ise, DNA molekülünde gizli olan soyut bir bilginin, insan aklının okuyabileceği somut bir görüntüye, yani bir otoradyograma dönüştürülmesidir. Otoradyogramdaki bantların deseni, hammaddelerin kendisinde bulunmayan yepyeni bir anlam ve bilgi taşır. Bu desen, bir genin kodunu, bir mutasyonun varlığını veya bir canlının kimliğini ifade edebilir.

Bu ayrım, şu temel soruları gündeme getirir: Hammadde olan kimyasallarda bulunmayan “bilgiyi açığa çıkarma” sanatı, bu sürece nereden gelmiştir? Cansız moleküller, kendilerinde olmayan bir planı takip ederek, nasıl olur da bir bilgi haritasının inşa edilmesinde hassas bir nizamla görevlendirilmiştir? Ortaya çıkan anlamlı sonuç (dizi bilgisi), bileşenlerin özelliklerinin basit bir toplamından çok daha fazlasıdır. Bu fazlalığın ve anlamın kaynağı, bileşenlerin kendisi olamaz.

Sonuç

DNA’nın kimyasal yöntemle dizilenmesi süreci, moleküler alemde işleyen olağanüstü nizamı, hassas ayarları ve sanatlı işleyişi gözler önüne sermektedir. Maxam-Gilbert ve sonrasında geliştirilen Sanger gibi yöntemler, bu varlıktaki düzenin insan aklı tarafından keşfedilip, yine o düzenin kanunları kullanılarak daha derin hakikatlere ulaşmak için birer araç olarak kullanılabilmesine imkan tanımıştır.

Sunulan bilimsel veriler ve yapılan kavramsal analizler, cansız zerrelerin, belirli bir plan, gaye ve sanat dahilinde nasıl hayret verici ve bilgi dolu sonuçlar meydana getirecek şekilde tertip edildiğine dair güçlü deliller sunmaktadır. Kimyasal reaktiflerin mutlak özgüllüğünden, sürecin mantıksal adımlarla bir amaca yönelmesine ve cansız hammaddeden anlamlı bir bilginin çıkarılmasına kadar her aşama, bu tertibin tesadüfi olamayacak kadar hassas olduğunu göstermektedir. Bu delillerin ışığında, varlığın işleyişinin ardındaki nihai nedenselliği ve bu sanatlı nizamın kaynağını tefekkür etme ve nihai kararı verme görevi, her bir akıl ve vicdan sahibinin kendi muhakemesine bırakılmıştır.

Kaynakça

Hardwick, W. (2024). Sanger sequencing: Foundation of modern DNA analysis. Journal of Epigenetics Research, 6, 199.

Maxam, A. M., & Gilbert, W. (1977). A new method for sequencing DNA. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 74(2), 560–564.

Sanger, F., & Coulson, A. R. (1975). A rapid method for determining sequences in DNA by primed synthesis with DNA polymerase. Journal of Molecular Biology, 94(3), 441–448.

Sanger, F., Nicklen, S., & Coulson, A. R. (1977). DNA sequencing with chain-terminating inhibitors. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 74(12), 5463–5467.

Slatko, B. E., Gardner, A. F., & Ausubel, F. M. (2018). Overview of next‐generation sequencing technologies. Current Protocols in Molecular Biology, 122(1), e59.

Uslu, B., & Mergen, H. (2001). DNA dizi analizi. Turkish Journal of Biochemistry, 26(3), 257-269.

Alıntılanan çalışmalar

DNA sequencing - Wikipedia, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/DNA_sequencing
DNA Sequencing- Definition, Principle, Steps, Types, Uses - Microbe Notes, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://microbenotes.com/dna-sequencing-maxam-gilbert-and-sanger-dideoxy-method/
Maxam–Gilbert sequencing - Wikipedia, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Maxam%E2%80%93Gilbert_sequencing
Chemical cleavage (maxam and gilbert) method for DNA sequence determination - PubMed, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21374215/
What is the Maxam Gilbert Method of DNA Sequencing? - Learning labb Research Institute, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://llri.in/what-is-the-maxam-gilbert-method-of-dna-sequencing/
DNA Sequencing Methods: From Past to Present - PMC, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11163357/
6.4 Controlled Chemical DNA Cleavage Method (Chemical Sequencing), erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.tud.ttu.ee/im/Tonu.Reintamm/shabarova/6.4.html
Maxam & Gilbert Sequencing - National Diagnostics, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.nationaldiagnostics.com/2011/08/15/maxam-gilbert-sequencing/
pmc.ncbi.nlm.nih.gov, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4378238/#:~:text=The%20Maxam%20and%20Gilbert%20sequencing,generating%20base%2Dselective%20strand%20breakages.&text=The%20Gs%20are%20methylated%20by,T)%20are%20hydrolyzed%20using%20hydrazine.
Novel reagents for chemical cleavage at abasic sites and UV photoproducts in DNA - Oxford Academic, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://academic.oup.com/nar/article-pdf/23/10/1664/7122476/23-10-1664.pdf
Maxam Gilbert sequencing - YouTube, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=cl2s-ZMmcbc
Maxam–Gilbert Sequencing: Easy Explanation & 3 Modern Uses - Bitesize Bio, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://bitesizebio.com/36696/maxam-gilbert-sequencing/
Sanger sequencing - Wikipedia, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Sanger_sequencing
Sanger Sequencing: Introduction, Principle, and Protocol | CD Genomics Blog, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.cd-genomics.com/blog/sanger-sequencing-introduction-principle-and-protocol/
DNA Sequencing Technologies–History and Overview | Thermo Fisher Scientific - TR, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.thermofisher.com/tr/en/home/life-science/cloning/cloning-learning-center/invitrogen-school-of-molecular-biology/next-generation-sequencing/dna-sequencing-history.html
Sanger Sequencing Steps & Method - Sigma-Aldrich, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.sigmaaldrich.com/US/en/technical-documents/protocol/genomics/sequencing/sanger-sequencing
How does Sanger Sequencing Work? – Seq It Out #1 - YouTube, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=e2G5zx-OJIw
How Does Sanger Sequencing Work? - Behind the Bench - Thermo Fisher Scientific, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.thermofisher.com/blog/behindthebench/how-does-sanger-sequencing-work/
7.13F: DNA Sequencing Based on Sanger Dideoxynucleotides - Biology LibreTexts, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Microbiology/Microbiology_(Boundless)/07%3A_Microbial_Genetics/7.13%3A_Bioinformatics/7.13F%3A_DNA_Sequencing_Based_on_Sanger_Dideoxynucleotides
Sanger sequencing: Process and applications | Abcam, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.abcam.com/en-us/knowledge-center/dna-and-rna/sanger-sequencing
DNA sequencing (article) | Biotechnology - Khan Academy, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/gene-expression-and-regulation/biotechnology/a/dna-sequencing
Sanger vs Maxam Gilbert Sequencing- A Technical Comparison - Genetic Education, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://geneticeducation.co.in/sanger-vs-maxam-gilbert-sequencing/
Maxam-Gilbert and Sanger’s Method of Sequencing | UKEssays.com, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.ukessays.com/essays/biology/the-maxam-gilberts-method-biology-essay.php
Sanger Sequencing: Foundation of Modern DNA Analysis - Longdom Publishing, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.longdom.org/open-access/sanger-sequencing-foundation-of-modern-dna-analysis-1101546.html
www.thermofisher.com, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.thermofisher.com/blog/behindthebench/sanger-sequencing-by-ce-1-foundations/#:~:text=The%20overall%20accuracy%20of%20Sanger,the%20gold%20standard%20for%20sequencing.
Sanger Sequencing vs. Next-Generation Sequencing (NGS) | GenScript, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.genscript.com/gene-news/sanger-sequencing-vs-next-generation-sequencing.html
Sanger sequencing — Knowledge Hub, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.genomicseducation.hee.nhs.uk/genotes/knowledge-hub/sanger-sequencing/
DNAse footprinting: a simple method for the detection of protein-DNA binding specificity - PMC, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC342238/
Maxam–Gilbert Sequencing: What It Is and 3 Modern Applications - YouTube, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=CEbLlvfYS0w
Systematic Evaluation of Sanger Validation of NextGen Sequencing Variants - PMC, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4878677/
About Sanger Sequencing - AdvancedSeq, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://advancedseq.com/about-sanger-sequencing
New study challenges gold standard for validating DNA sequencing results, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://www.genome.gov/news/news-release/New-study-challenges-gold-standard-for-validating-DNA-sequencing-results
Rates of Chemical Cleavage of DNA and RNA Oligomers Containing Guanine Oxidation Products - PMC, erişim tarihi Ekim 2, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4482417/